Ĉapitro 2-a: Malsamoj inter versioj

El La bona lingvo
Iri al: navigado, serĉi
 
(68 mezaj versioj de la sama uzanto ne montriĝas)
Linio 1: Linio 1:
−
* reiru al [[Lernolibro por Saŭthampton]]
+
* reiru al [[La gramatiko de lingvo sen gramatiko]]
 
<hr>
 
<hr>
 
<br>
 
<br>
Linio 7: Linio 7:
  
  
−
'''Kaj Dio vidis, ke simpleco estas bona, kaj li diris: Esperanto estu simpla! Kaj Esperanto iĝis simpla'''
+
 
 
<br>
 
<br>
 
<br>
 
<br>
  
−
'''2.1. La gramatiko de la Fundamento en versio en Esperanto'''
+
'''2.1. La gramatiko de la Fundamento en Esperanto'''
 
<br>
 
<br>
 
<br>
 
<br>
  
−
La Fundamenta Gramatiko estas prezentata en 5 lingvoj en la Fundamento de Esperanto. Ĉi tie ni prezentas ĝian version en Esperanto. La originalo en unu el la 5 lingvoj, angla, franca, german , pola kaj rusa, estas ĉiam legebla en http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko.html .
+
La Fundamenta Gramatiko estas prezentata en 5 lingvoj en la Fundamento de Esperanto. Ĉi tie ni prezentas ĝian version en Esperanto. La originalo en unu el la 5 lingvoj, angla, franca, germana, pola kaj rusa, estas ĉiam legebla en http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko.html .
 
<br>
 
<br>
 
<br>
 
<br>
Linio 21: Linio 21:
 
'''''Fundamenta Gramatiko en Esperanta traduko '''''
 
'''''Fundamenta Gramatiko en Esperanta traduko '''''
  
−
En ĉi tiu teskto, la aldonaj gramatikaj instruoj troveblaj en la ekzercaro de la Fundamento estas kopiataj aldone al la punktoj de la originala teksto en oblikva skribo. Pro instruaj celoj la teksto de la Fundamenta Gramatiko kaj la aldonaj instruoj estas dividita inter la unuopaj ĉapitroj, sed la originalaj numeroj de al 16 reguloj restas neŝanĝitaj.
+
En ĉi tiu teksto, la aldonaj gramatikaj instruoj troveblaj en la ekzercaro de la Fundamento estas kopiataj aldone al la punktoj de la originala teksto en oblikva skribo. Pro instruaj celoj la teksto de la Fundamenta Gramatiko kaj la aldonaj instruoj estas dividita inter la unuopaj ĉapitroj, sed la originalaj numeroj de la 16 reguloj restas neŝanĝitaj.
 
<br>
 
<br>
 
<br>
 
<br>
  
−
'''2.2. Fundamenta teskto-parto'''
+
'''2.2. Fundamenta teksto-parto - 1'''
 
<br>
 
<br>
 
<br>
 
<br>
Linio 35: Linio 35:
 
Rimarko 1: Presejoj, kiuj ne posedas la literojn ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, povas anstataŭ ili uzi ch, gh, hh, jh, sh, u.<br>
 
Rimarko 1: Presejoj, kiuj ne posedas la literojn ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, povas anstataŭ ili uzi ch, gh, hh, jh, sh, u.<br>
  
−
• Nomoj de la literoj: a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo.FE.1<br>
+
• Nomoj de la literoj: a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo. <sup>FE.1</sup><br>
  
 
• 9. Ĉiu vorto estas legata, kiel ĝi estas skribita. Ne estas neelparolataj literoj.<br>
 
• 9. Ĉiu vorto estas legata, kiel ĝi estas skribita. Ne estas neelparolataj literoj.<br>
Linio 53: Linio 53:
 
<br>
 
<br>
  
−
'''2.3. Fundamenta teksto-parto - 1'''
+
'''2.3. Fundamenta teksto-parto - 2'''
  
 
B) PARTOJ DE PAROLO
 
B) PARTOJ DE PAROLO
 +
 +
1. Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita, '''la''', egala por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj.
 +
Rimarko. La uzado de la artikolo estas tia sama, kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilaĵon, povas en la unua tempo tute ĝin ne uzi.
  
−
1. Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita, la, egala por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj.
+
''• La artikolo “la” estas uzata tiam, kiam ni parolas pri personoj aŭ objektoj konataj. Ĝia uzado estas tia sama kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ poloj, kiuj ne scias alian lingvon krom sia propra), povas en la unua tempo tute ne uzi la artikolon, ĉar ĝi estas oportuna sed ne necesa. Anstataŭ “la” oni povas ankaŭ diri “ l’ ” (sed nur post prepozicio, kiu finiĝas per vokalo).<sup>FE.27</sup>''
−
Rimarko. La uzado de la artikolo estas tia sama, kiel en la Germana, Franca kaj aliaj lingvoj. La personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilaĵon, povas tute ĝin ne uzi.
+
−
 
+
−
''• La artikolo “la” estas uzata tiam, kiam ni parolas pri personoj aŭ objektoj konataj. Ĝia uzado estas tia sama kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ poloj, kiuj ne scias alian lingvon krom sia propra), povas en la unua tempo tute ne uzi la artikolon, ĉar ĝi estas oportuna sed ne necesa. Anstataŭ “la” oni povas ankaŭ diri “l’” (sed nur post prepozicio, kiu finiĝas per vokalo).FE.27''
+
 
<br>
 
<br>
 +
 +
'''2.3.1. Klarigo de la ĉi-supra teksto'''
 +
 +
En eŭropaj lingvoj oni uzas '''artikolon''', tio estas anonca vorto antaŭ nomo, kiu esence montras ke temas pri afero jam konata:<br>
 +
 +
- venis virino = venis iu ajn nekonta virino.<br>
 +
-venis la virino = venis tiu virino, pri kiu ni jam parolis.
 +
 +
La frazo ''ekzistas nur artikolo difinita,'' '''la''' '', egala por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj'' simple signifas ke oni uzas nur '''la''' por viroj, virinoj, kaj se temas pri unu kaj se temas pri multaj. '''la''' havas nur unu formon.
 +
En kelkaj eŭropaj lingvoj oni uzas anonco vorto antaŭ nomo, kies signifo esence estas "iu". Tio en Esperanto ne ekzistas ''Venis virino" = "Venis iu virino".
 +
 
<hr>
 
<hr>
 
<br>
 
<br>
Linio 71: Linio 82:
 
<br>
 
<br>
  
−
'''2.4. Fundamenta teksto-parto - 2'''
+
'''2.4. Fundamenta teksto-parto - 3'''
  
−
2. Substantivoj estas formataj per aldono de o al la radiko. Por la formado de la pluralo oni aldonas la finiĝon j al la singularo. Kazoj ekzistas nur du: nominativo kaj akuzativo. La radiko kun aldonita o estas la nominativo, la akuzativo aldonas n post la o. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de prepozicioj: la genitivo per de, la dativo per al, la instrumentalo (ablativo) per per, aŭ aliaj prepozicioj laŭ la senco. Ekz. radiko patr, la patr|o, al la patr|o, de la patr|o, la patr|o|n, por la patr|o, kun la patr|o, la patr|o|j, la patr|o|j|n, per la patr|o|j, por la patr|o|j.
+
2) La ''substantivoj'' havas la finiĝon ''o''. Por la formado de la pluralo oni aldonas la finiĝon ''j'' al la singularo. '''Vidu la Aldonan parton por  azianoj 2, fine de ĉi tiu paĝo!''' <br>
 +
Kazoj ekzistas nur du: nominativo kaj akuzativo. La radiko kun aldonita ''o'' estas la nominativo, la akuzativo aldonas ''n'' post la ''o''. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de prepozicioj: la genitivo per ''de'', la dativo per ''al'', la instrumentalo (ablativo) per ''per'', aŭ aliaj prepozicioj laŭ la senco. Ekz. radiko ''patr, la patr|o, al la patr|o, de la patr|o, la patr|o|n, por la patr|o, kun la patr|o, la patr|o|j, la patr|o|j|n, per la patr|o|j, por la patr|o|j''.
 
<br>
 
<br>
 +
 +
'''2.4.1. Klarigo de la ĉi-supra teksto'''
 +
 +
'''substantivo/nomo''' estas latin-devena vorto por '''nomo''' (de aĵo aŭ de afero, ideo)<br>
 +
'''pluralo''' estas alia latindevena vorto por diri '''plurnombro''' au formo de vorto, kiu indikas pli ol unu aĵo, ekzemple ''viro'' estas unu viro, dum ''viroj'' estas multaj viroj almenaŭ pli ol unu.<br>
 +
'''singularo''' kiel ''pluralo'' sed rilatas al formo de vortoj, kiuj indikas nur unu aĵon. Oni povas diri '''ununombro'''.<br>
 +
'''kazo''' estas finaĵo de vorto, kiu en kelkaj lingvoj indikas la funkcion de vorto en la frazo.
 +
Ekzemple el la latina lingvo la vorto por 'patrino' = ''mater'' ricevas la sekvantajn kazo-finaĵojn:
 +
 +
''mater'' = patrino<br>
 +
''matrĭs'' = de patrino<br>
 +
''matrī'' = al la patrino<br>
 +
''matrĕm'' = patrinon<br>
 +
''mater'' = ho patrino<br>
 +
''matrĕ'' = fare de patrino<br>
 +
''matres'' = patrinoj<br>
 +
''matrŭm'' = de patrinoj<br>
 +
''matrĭbus'' = al patrinoj<br>
 +
''matres'' = patrinojn<br>
 +
''matres'' = ho patrinoj<br>
 +
''matrĭbus'' = fare de patrinoj<br>
 +
 +
Tiu sistemo ne ekzistas en Esperanto, kie la funkcio de vorto en la frazo estas indikata ĉefe de lig-vortoj/prepozicioj, krom en la okazo de vortoj finiĝantaj per '''-n''', kiuj indikas la parton de la frazo pli rekte ligitan al la verbo, ekzemple en "Mi manĝas pomoN". <br>
 +
La aliaj gramatikaj nomoj estas ignoreblaj, ili rilatas al gramtikaj aferoj  ne ekzistantaj en Esperanto.
 +
 +
 
<hr>
 
<hr>
 
<br>
 
<br>
  
−
'''''[[Ekzerco 2.5.]]''''''
+
'''''[[Ekzerco 2.5.]]'''''<br>
 +
'''''[[Ekzerco 2.5.1 pri la pluralo]]
 +
 
  
 
<br>
 
<br>
Linio 85: Linio 125:
  
  
−
2.5. Fundamenta teksto-parto
+
'''2.5. Fundamenta teksto-parto - 4'''
 +
 
 +
3) La ''adjektivoj'' finiĝas per ''a''. Kazoj kaj nombroj kiel ĉe substantivoj. La komparativo estas farata per la vorto ''pli'', la superlativo per ''plej''. Post la komparativo la vorto “que” (France), “than” (Angle), “als” (Germane), “чѣмъ” (Ruse), “niż” (Pole) tradukiĝas per ''ol'', kaj post la superlativo la vorto “de” (France) tradukiĝas per ''el''. Ekz. ''pli blank|a ol neĝ|o; mi hav|as la plej bel|a|n patr|in|o|n el ĉiu|j; mi hav|as la plej bon|a|n patr|in|o|n.''<br>
 +
<br>
 +
 
 +
'''2.5.1. Klarigo pri la ĉi-supra teksto.'''
  
−
3.Adjektivoj estas formataj per aldono de a al la radiko. Kazoj kaj nombroj kiel ĉe substantivoj. La komparativo estas farata per la vorto pli, la superlativo per plej. Post la komparativo la vorto “que” (France), “than” (Angle), “als” (Germane), “чѣмъ” (Ruse), “niż” (Pole) tradukiĝas per ol, kaj post la superlativo la vorto “de” (France) tradukiĝas per el. Ekz. pli blank|a ol neĝ|o; mi hav|as la plej bel|a|n patr|in|o|n el ĉiu|j; mi hav|as la plej bon|a|n patr|in|o|n.<br>
+
'''adjektivo''' estas latin-devena vorto por '''kvalito-vorto''' (vorto, kiu montras kvaliton de aĵo aŭ afero)<br>
 +
'''kazoj kaj nombroj kiel la substantivoj''' signifas, ke la kvalito-vorto, ekzemple ''bona'' povas esti ankaŭ ''bonaN'' kaj ''bonaJ''.<br>
 +
'''komparativo''' estas esprimo de '''komparo''' inter du aĵoj aŭ aferoj. ekzemple: Mi estas pli alta ol vi.<br>
 +
'''superlativo''' esta esprimo de '''plejo''', pleja grandeco, ekzemple: Mi estas la plej alta el mia tuta amikaro.<br>
 
<br>
 
<br>
 
<hr>
 
<hr>
Linio 94: Linio 142:
 
<br>
 
<br>
  
−
2.6. Fundamenta teksto-parto
+
'''2.6. Fundamenta teksto-parto - 5'''
  
 +
7) La ''adverboj'' finiĝas per ''e''; gradoj de komparado estas la samaj kiel ĉe adjektivoj<br>
 +
Ekz. ''mi|a frat|o pli bon''|'''e''' ''kant|as ol mi.''<br>
 +
<br>
 +
<br>
 +
'''2.7. Klarigo pri la adverboj.'''
  
−
4. La bazaj numeraloj (ne deklinaciataj) estas: unu (1), du (2), tri (3), kvar (4), kvin (5), ses (6), sep (7), ok (8), naŭ (9), dek (10), cent (100), mil (1000). La dekoj kaj centoj estas formataj per simpla kunigo de la numeraloj. Por la ordaj numeraloj oni aldonas la adjektivan finiĝon a; por la multiplikaj – la sufikson obl; por la frakciaj – on; por la kolektivaj – op; por la distribuaj – la vorton po. Krom tio povas esti uzataj numeraloj substantivaj kaj adverbaj. Ekz. kvin|cent tri|dek |tri (533); kvar|a, unu|a, du|a; unu|o, cent|o; sep|e, unu|e, du|e; tri|obl|a; kvar|on|o, du|on|o; du|op|e, kvar|op|e; po kvin.
+
'''Adverboj/Kiel-vortoj''' bezonas iom pli da atento. Ili estas vortoj, kiuj modifas la sencon de verboj, adjektivoj kaj aliaj adverboj, ekzemple;<br>
  
−
Ekzerco 2.7.1. Traduku al via nacia lingvo
+
*Mi belE kantas; mi rapidE veturas; mi facilE verkas tekston en konata lingvo.<br>
 +
*BelE aranĝita; eksterordinarE bela; senpagE ricevebla.<br>
 +
*Tre entuziasmE; egE rapidE; multE kostE.<br>
  
−
Unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil
+
'''SED EN ESPERANTO KROME ILI HAVAS TRE VASTAN UZON''' POR INDIKI MANIEROJN DE AGADO, ILOJN DE AGADO, TEMPON, ktp.
−
Unua, dua, tria, kvara, kvina, sesa, sepa, oka, naŭa, deka, centa, mila
+
−
Unue, due, trie, kvare, kvine, sese, sepe, oke, naŭe, deke, cente, mile
+
−
Unuo, duo, trio, kvaro, kvino, seso, sepo, oko, naŭo, deko, cento, milo
+
−
Unuoble, duoble, trioble, kvaroble, kvinoble....dekoble, centoble, miloble
+
−
Duono, triono, kvarono, kvinono, sesono, sepono, okono, naŭono, dekono, centono, milono
+
−
Unuope, duope, triope, kvarope, kvinope, sesope, sepope, okope, naŭope, dekope, centope, milope
+
−
Po unu, po du, po tri, po kvar, po kvin, ....po dek, po cent, po mil
+
  
−
Ekzerco 2.7.2.
+
*mi venos fruE (tempo)
 +
*mi venos ĵaŭdE (tempo)
 +
*mi venos aŭtobusE (ilo)
 +
*mi venos senpreparE (maniero)
 +
*mi venos kunE (maniero)
 +
*mi restos hejmE (loko)
 +
*mi iros lernejEn (loko kun movo al ĝi)
 +
*bleki hundE (maniero)
  
−
Bonvolu trastudi ĉi tiu ekzercon de la Fundmento kaj ĝian vortareton:
+
'''Formado de adverboj'''<br>
  
−
Mi havas cent pomojn. ― Mi havas centon da pomoj. ― Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj. ― Mi aĉetis dekduon (aŭ dek-duon) da kuleroj kaj du dekduojn da forkoj. ― Mil jaroj (aŭ milo da jaroj) faras miljaron. ― Unue mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por la prunto; trie mi petas vin ankaŭ poste prunti al mi, kiam mi bezonos monon. ― Por ĉiu tago mi ricevas kvin frankojn, sed por la hodiaŭa tago mi ricevis duoblan pagon, t. e. (= tio estas) dek frankojn. ― Kvinoble sep estas tridek kvin. ― Tri estas duono de ses. ― Ok estas kvar kvinonoj de dek. ― Kvar metrojda tiu ĉi ŝtofo kostas naŭ frankojn; tial du metroj kostas kvar  kaj duonon frankojn (aŭ da frankoj). ― Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono aŭ tricent-sesdek-sesono de jaro. ― Tiuj ĉi du amikoj promenas ĉiam duope. ― Kvinope ili sin ĵetis sur min, sed mi venkis ĉiujn kvin atakantojn. ― Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis po tri pomoj. ― Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj.
+
Ekzistas vortoj, kiuj en si mem estas adverboj (primitivaj adverboj), sed oni ankaŭ povas konstrui adverbon per la aldono de la finaĵo ''-e'', al multaj radikoj/bazaj vortoj.
−
•on marque les nombres fractionnaires; ex. kvar quatre ― kvarono le quart | marks fractions; e.g. kvar four ― kvarono a fourth, quarter | Bruchzahlwort; z.B. kvar vier ― kvarono Viertel | означаетъ числительное дробное; напр. kvar четыре ―kvarono четверть | liczebnik ułamkowy; np. kvar cztery ―kvarono ćwierć.
+
−
•da de (après les mots marquant mesure, poids, nombre) | is used instead of de after words expressing weight or measure | ersetzt den Genitiv nach Mass, Gewicht u. drgl bezeichnenden Wörtern | замѣняетъ родительный падежъ послѣ словъ, означающихъ мѣру, вѣсъ и т. п. | zastępuje przypadek drugi po słowach oznaczających miarę, wagę i. t. p.
+
−
•urbo ville | town | Stadt | городъ | miasto.
+
−
•loĝi habiter, loger | lodge | wohnen | жить, квартировать | mieszkać.
+
−
•ant marque le participe actif | ending of pres. part. act. in verbs | bezeichnet das Participium praes. act. | означаетъ причасіе настоящаго времени дѣйств. залога | oznacza imieslów czynny czasu teraźniejsz.
+
−
•aĉeti acheter | buy | kaufen | покупать | kupować.
+
−
•aŭ ou | or | oder | или | albo, lub.
+
−
•kulero cuillère | spoon | Löffel | ложка | łyżka.
+
−
•forko fourchette | fork | Gabel | вилы, вилка | widły, widelec.
+
−
•re de nouveau, de retour | again, back | wieder, zurück | снова, назадъ | znowu, napowrót.
+
−
•mono argent (monnaie) | money | Geld | деньги | pieniądze.
+
−
•prunti prêter | lend, borrow | leihen, borgen | взаймы давать или брать | pożyczać.
+
−
•danki remercier | thank | danken | благодарить | dziękować.
+
−
•por pour | for | für | для, за | dla, za.
+
−
•peti prier | request, beg | bitten | просить | prosić.
+
−
•ankaŭ aussi | also | auch | также | także.
+
−
•post après | after, behind | nach, hinter | послѣ, за | po, za, potem.
+
−
•kiam quand, lorsque | when | wann | когда | kiedy.
+
−
•bezoni avoir besoin de | need, want | brauchen | нуждаться | potrzebować.
+
−
•obl marque l’adjectif numéral multiplicatif; ex. du deŭ ― duobla double | ...fold; e.g. du two ― duobla twofold, duplex | bezeichnet das Vervielfachungszahlwort; z.B. du zwei ― duoblazweifach | означаетъ числительное множительное; напр. duдва ― duobla двойной | oznacza liczebnik wieloraki; np. dudwa ― duobla podwójny.
+
−
•pagi payer | pay | zahlen | платить | płacić.
+
−
•ŝtofo étoffe | stuff, matter, goods | Stoff | вещество, матерія | materja, materjał.
+
−
•kosti coûter | cost | kosten | стоить | kosztować.
+
−
•ĉiam toujours | always | immer | всегда | zawsze.
+
−
•op marque ládjectif numéral collectif; ex. du deŭ ― duope à deŭ | marks collective numerals; e.g. tri three ― triope three together | Sammelzahlwort; z.B. du zwei ― duope selbander, zwei zusammen | означаетъ числительное собирательное; напр. duдва ― duope вдвоемъ | oznacza liczebnik zbiorowy; np. du dwa ― duope we dwoje.
+
−
•ĵeti jeter | throw | werfen | бросать | rzucać.
+
−
•venki vaincre | conquer | siegen | побѣждать | zwyciężać.
+
−
•ataki attaquer | attack | angreifen | нападать | atakować.
+
−
•paĝo page (d’un livre) | page | Seite (Buch-) | страница | stronica.
+
−
•se si | if | wenn | если | jeżeli.
+
−
•fini finir | end, finish | enden, beendigen | кончать | kończyć.
+
−
•tuta entier, total | whole | ganz | цѣлый, весь | cały.
+
  
−
'''2.7. Fundamenta teksto-parto'''
 
  
 +
'''Apartaĵo de Esperanto'''
  
−
5. La pronomoj personaj estas: ''mi, vi, li, ŝi, ĝi (por bestoj aŭ aĵoj), si, ni, ili, oni (senpersona plurala pronomo)''. Pronomoj posedaj estas formataj per aldono de la adjektiva finiĝo a. La deklinacio de la pronomoj estas kiel ĉe substantivoj. Ekz. mi|n, mi|a, la vi|a|j.
+
Normala frazo en Esperanto estas: ''Promenad'''o''' estas bel'''a'''.'' Sed se vi transformas ĝin al ''Promen'''i''' estas bel'''e'''''.'' vi devas uzi la adverbon anstataŭ la adjektivon.
  
−
• Anstataŭ “ci” oni uzas ordinare “vi”.FE.16
+
''Ĝenerala regulo:''
−
<br>
+
−
<hr>
+
−
<br>
+
  
−
'''''[[Ekzerco 2.8.1]]'''''
+
''Kiam la subjekto/aganto de la frazo  estas verbo/ago-vorto, aŭ ne estas aganto entute, oni uzas la adverbon.''<br>
 +
Ekzemplo:<br>
 +
La domo estas varma.<br>
 +
Esti en la domo estas agrablE.<br>
 +
Estas varmE ĉi tie.<br>
  
 
<br>
 
<br>
 +
<hr>
 +
'''''[[Ekzerco 2.7.]] A'''''<br>
 +
'''''[[Ekzerco 2.7.B]]'''''
 
<hr>
 
<hr>
 
<br>
 
<br>
  
−
'''2.8. La plej malfacila parto de Esperanto: si, sia'''
 
  
−
Legu atente ĉi tion, kaj vidu kiam oni uzas la adjektivon 'sia'.
+
'''''[[Aldona parto por anglalingvanoj 2]]'''''
  
−
mi manĝas mian pomon<br>
+
'''''[[Aldona parto por azianoj - 2 ĈEFE PRI LA PLURALO]]'''''
−
vi manĝas vian pomon<br>
+
<hr>
−
li manĝas sian pomon<br>
+
<br>
−
ŝi manĝas sian pomon<br>
+
−
ĝi manĝas sian pomon<br>
+
−
ni manĝas nian pomon<br>
+
−
vi manĝas vian pomon<br>
+
−
ili manĝas sian pomon<br>
+
−
 
+
−
Marko havas pomon. Marko manĝas sian pomon (la pomon de Marko mem).<br>
+
−
Jozefo ne havas pomon. Jozefo manĝas lian pomon (la pomon de Marko).
+
−
 
+
−
Maria havas pomon. Maria manĝas sian pomon (la pomon de Maria mem).<br>
+
−
Jozefo ne havas pomon. Jozefo manĝas ŝian pomon (la pomon de Maria).
+
  
−
Marko ludas kun sia frato (la frato de Marko mem).<br>
+
'''''iru al la [[ĉapitro 3-a]]'''''<br>
−
Maria ludas kun sia frato (la frato de Maria mem).
+
'''''reiru al la [[ĉapitro 1-a]]'''''

Nuna versio ekde 23:24, 14 Jun. 2022


Ĉapitro 2-a:




2.1. La gramatiko de la Fundamento en Esperanto

La Fundamenta Gramatiko estas prezentata en 5 lingvoj en la Fundamento de Esperanto. Ĉi tie ni prezentas ĝian version en Esperanto. La originalo en unu el la 5 lingvoj, angla, franca, germana, pola kaj rusa, estas ĉiam legebla en http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko.html .

Fundamenta Gramatiko en Esperanta traduko

En ĉi tiu teksto, la aldonaj gramatikaj instruoj troveblaj en la ekzercaro de la Fundamento estas kopiataj aldone al la punktoj de la originala teksto en oblikva skribo. Pro instruaj celoj la teksto de la Fundamenta Gramatiko kaj la aldonaj instruoj estas dividita inter la unuopaj ĉapitroj, sed la originalaj numeroj de la 16 reguloj restas neŝanĝitaj.

2.2. Fundamenta teksto-parto - 1

A) ALFABETO

A a, B b, C c, Ĉ ĉ, D d, E e, F f, G g, Ĝ ĝ, H h, Ĥ ĥ, I i, J j, Ĵ ĵ, K k, L l, M m, N n, O o, P p, R r, S s, Ŝ ŝ, T t, U u, Ŭ ŭ (uzata en diftongoj), V v, Z z.

Rimarko 1: Presejoj, kiuj ne posedas la literojn ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, povas anstataŭ ili uzi ch, gh, hh, jh, sh, u.

• Nomoj de la literoj: a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo. FE.1

• 9. Ĉiu vorto estas legata, kiel ĝi estas skribita. Ne estas neelparolataj literoj.

• 10. La akcento estas ĉiam sur la antaŭlasta silabo.


Ekzerco 2.1
Ekzerco 2.2
Ekzerco 2.3


2.3. Fundamenta teksto-parto - 2

B) PARTOJ DE PAROLO

1. Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita, la, egala por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj. Rimarko. La uzado de la artikolo estas tia sama, kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilaĵon, povas en la unua tempo tute ĝin ne uzi.

• La artikolo “la” estas uzata tiam, kiam ni parolas pri personoj aŭ objektoj konataj. Ĝia uzado estas tia sama kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ poloj, kiuj ne scias alian lingvon krom sia propra), povas en la unua tempo tute ne uzi la artikolon, ĉar ĝi estas oportuna sed ne necesa. Anstataŭ “la” oni povas ankaŭ diri “ l’ ” (sed nur post prepozicio, kiu finiĝas per vokalo).FE.27

2.3.1. Klarigo de la ĉi-supra teksto

En eŭropaj lingvoj oni uzas artikolon, tio estas anonca vorto antaŭ nomo, kiu esence montras ke temas pri afero jam konata:

- venis virino = venis iu ajn nekonta virino.
-venis la virino = venis tiu virino, pri kiu ni jam parolis.

La frazo ekzistas nur artikolo difinita, la , egala por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj simple signifas ke oni uzas nur la por viroj, virinoj, kaj se temas pri unu kaj se temas pri multaj. la havas nur unu formon. En kelkaj eŭropaj lingvoj oni uzas anonco vorto antaŭ nomo, kies signifo esence estas "iu". Tio en Esperanto ne ekzistas Venis virino" = "Venis iu virino".


Ekzerco 2.4.



2.4. Fundamenta teksto-parto - 3

2) La substantivoj havas la finiĝon o. Por la formado de la pluralo oni aldonas la finiĝon j al la singularo. Vidu la Aldonan parton por azianoj 2, fine de ĉi tiu paĝo!
Kazoj ekzistas nur du: nominativo kaj akuzativo. La radiko kun aldonita o estas la nominativo, la akuzativo aldonas n post la o. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de prepozicioj: la genitivo per de, la dativo per al, la instrumentalo (ablativo) per per, aŭ aliaj prepozicioj laŭ la senco. Ekz. radiko patr, la patr|o, al la patr|o, de la patr|o, la patr|o|n, por la patr|o, kun la patr|o, la patr|o|j, la patr|o|j|n, per la patr|o|j, por la patr|o|j.

2.4.1. Klarigo de la ĉi-supra teksto

substantivo/nomo estas latin-devena vorto por nomo (de aĵo aŭ de afero, ideo)
pluralo estas alia latindevena vorto por diri plurnombro au formo de vorto, kiu indikas pli ol unu aĵo, ekzemple viro estas unu viro, dum viroj estas multaj viroj almenaŭ pli ol unu.
singularo kiel pluralo sed rilatas al formo de vortoj, kiuj indikas nur unu aĵon. Oni povas diri ununombro.
kazo estas finaĵo de vorto, kiu en kelkaj lingvoj indikas la funkcion de vorto en la frazo. Ekzemple el la latina lingvo la vorto por 'patrino' = mater ricevas la sekvantajn kazo-finaĵojn:

mater = patrino
matrĭs = de patrino
matrī = al la patrino
matrĕm = patrinon
mater = ho patrino
matrĕ = fare de patrino
matres = patrinoj
matrŭm = de patrinoj
matrĭbus = al patrinoj
matres = patrinojn
matres = ho patrinoj
matrĭbus = fare de patrinoj

Tiu sistemo ne ekzistas en Esperanto, kie la funkcio de vorto en la frazo estas indikata ĉefe de lig-vortoj/prepozicioj, krom en la okazo de vortoj finiĝantaj per -n, kiuj indikas la parton de la frazo pli rekte ligitan al la verbo, ekzemple en "Mi manĝas pomoN".
La aliaj gramatikaj nomoj estas ignoreblaj, ili rilatas al gramtikaj aferoj ne ekzistantaj en Esperanto.



Ekzerco 2.5.
Ekzerco 2.5.1 pri la pluralo





2.5. Fundamenta teksto-parto - 4

3) La adjektivoj finiĝas per a. Kazoj kaj nombroj kiel ĉe substantivoj. La komparativo estas farata per la vorto pli, la superlativo per plej. Post la komparativo la vorto “que” (France), “than” (Angle), “als” (Germane), “чѣмъ” (Ruse), “niż” (Pole) tradukiĝas per ol, kaj post la superlativo la vorto “de” (France) tradukiĝas per el. Ekz. pli blank|a ol neĝ|o; mi hav|as la plej bel|a|n patr|in|o|n el ĉiu|j; mi hav|as la plej bon|a|n patr|in|o|n.

2.5.1. Klarigo pri la ĉi-supra teksto.

adjektivo estas latin-devena vorto por kvalito-vorto (vorto, kiu montras kvaliton de aĵo aŭ afero)
kazoj kaj nombroj kiel la substantivoj signifas, ke la kvalito-vorto, ekzemple bona povas esti ankaŭ bonaN kaj bonaJ.
komparativo estas esprimo de komparo inter du aĵoj aŭ aferoj. ekzemple: Mi estas pli alta ol vi.
superlativo esta esprimo de plejo, pleja grandeco, ekzemple: Mi estas la plej alta el mia tuta amikaro.

Ekzerco 2.6.


2.6. Fundamenta teksto-parto - 5

7) La adverboj finiĝas per e; gradoj de komparado estas la samaj kiel ĉe adjektivoj
Ekz. mi|a frat|o pli bon|e kant|as ol mi.


2.7. Klarigo pri la adverboj.

Adverboj/Kiel-vortoj bezonas iom pli da atento. Ili estas vortoj, kiuj modifas la sencon de verboj, adjektivoj kaj aliaj adverboj, ekzemple;

  • Mi belE kantas; mi rapidE veturas; mi facilE verkas tekston en konata lingvo.
  • BelE aranĝita; eksterordinarE bela; senpagE ricevebla.
  • Tre entuziasmE; egE rapidE; multE kostE.

SED EN ESPERANTO KROME ILI HAVAS TRE VASTAN UZON POR INDIKI MANIEROJN DE AGADO, ILOJN DE AGADO, TEMPON, ktp.

  • mi venos fruE (tempo)
  • mi venos ĵaŭdE (tempo)
  • mi venos aŭtobusE (ilo)
  • mi venos senpreparE (maniero)
  • mi venos kunE (maniero)
  • mi restos hejmE (loko)
  • mi iros lernejEn (loko kun movo al ĝi)
  • bleki hundE (maniero)

Formado de adverboj

Ekzistas vortoj, kiuj en si mem estas adverboj (primitivaj adverboj), sed oni ankaŭ povas konstrui adverbon per la aldono de la finaĵo -e, al multaj radikoj/bazaj vortoj.


Apartaĵo de Esperanto

Normala frazo en Esperanto estas: Promenado estas bela. Sed se vi transformas ĝin al Promeni estas bele. vi devas uzi la adverbon anstataŭ la adjektivon.

Ĝenerala regulo:

Kiam la subjekto/aganto de la frazo estas verbo/ago-vorto, aŭ ne estas aganto entute, oni uzas la adverbon.
Ekzemplo:
La domo estas varma.
Esti en la domo estas agrablE.
Estas varmE ĉi tie.


Ekzerco 2.7. A
Ekzerco 2.7.B



Aldona parto por anglalingvanoj 2

Aldona parto por azianoj - 2 ĈEFE PRI LA PLURALO


iru al la ĉapitro 3-a
reiru al la ĉapitro 1-a

Elŝutita el "http://bonalingvo.net/index.php?title=Ĉapitro_2-a&oldid=4253"