I sonetti del Belli/La sonetoj de Beli

• reiru al Renato: aliaj tekstoj

---

Honore al Gaŭdencjo Pizoni

Mi ree prezentas ĉi-sekve parton de la sonetoj de Ĝusepe Ĝoakino Beli [Giuseppe Gioachino Belli]. En la komenco mi metos tiujn, kiuj jam estis eldonitaj en la libro Elektitaj Sonetoj tradukitaj de Gaŭdencjo Pizoni [Gaudenzio Pisoni] kaj reviziitaj de mi mem. Mi plureviziis ilin ĉi tie surbaze de paperoj de Pizoni, kiujn la heredantoj bonvolis havigi al mi. Kompreneble nur mi respondecas pri ĉia miso, eraro, ktp. en ĉi tiu versio.

La defio estas, per piednotoj abundaj produkti ion, kion ankaŭ japanoj povas kompreni. Ni aparte serĉos japanajn legantojn. Japanaj legantoj bonvolu konsideri, ke ĉi tiuj poemoj estis verkitaj en la 19-a jarcento kaj ili rakontas la mondon, kiel oni komprenis ĝin tiam.

---

L'editto de l'ostarie Accidenti a l’editti, a cchi l’inventa, chi li fa, chi li stampa, chi l’attacca, e cchi li legge. E a vvoi st’antra patacca schiccherata cor brodo de pulenta! E addosso all’ostarie! ggente scontenta, fijji de porche fijje d’una vacca! Si all’ostaria ’na purcia sce s’acciacca, cqua ddiventa un miracolo diventa! Papa Grigorio, di’ ar Governatore che sto popolo tuo trasteverino si pperde l’ostarie fa cquarc’orrore. Noi mànnesce a scannatte er giacubbino, spènnesce ar prezzo che tte va ppiú a ccore, ma gguai pe ccristo a cchi cce tocca er vino. 1832 12 03

La dekreto de la trinkejoj(1) Peston al leĝoj kaj ties invento, al la verkintoj, kaj eĉ al gluantoj, kaj al legontoj de la paperkvantoj, ŝmiritaj per buljono el placento.(2) Kontraŭ trinkejoj ree! Kia gento, porkoj kaj ĝermoj de putinaj plantoj! En trinkej' oni taksas arogantoj homojn premintajn pulon sen atento. Al policestro diru, Pap' Gregoro,(3) ke ĉi-popolo via transtibera(4) iĝos, sen vino, eksplod-pulvoro. Disbuĉi jakobenojn (5) sendu nin, impostu nin je sumo plej prefera, sed, ve al vi, se al ni mankas vin'. 1832 12 03

(1) La 28-an de novembro 1832 la guberniestro de Romo (tiama urbestro) aperigis dekreton, kiu igis la konduton en trinkejoj pli kontrolata.
(2) Popola maldeca maniero por priskribi la glumaterialon.
(3) Nun la parolanto sin direktas rekte al la Papo, por ke ĉi tiu informu la policestron. La Papo estis Gregoro la 16-a, papinta de 1831 al 1846.
(4) La plej popola parto de Romo estas tiu situanta trans la rivero Tibero.
(5) Civitanoj, kiuj volis pli liberalan reg-sistemon kaj en kelkaj historiaj periodoj estis persekutitaj de la eklezio kaj de la konservemaj registaroj.

---

La vita dell'omo Nove mesi a la puzza: poi in fassciola tra sbasciucchi, lattime e llagrimoni: poi p'er laccio, in ner crino, e in vesticciola, cor torcolo e l'imbraghe pe ccarzoni. Poi comincia er tormento de la scòla, l'abbeccè, le frustate, li ggeloni, la rosalìa, la cacca a la ssediola, e un po' de scarlattina e vvormijjonì. Poi viè ll'arte, er diggiuno, la fatica, la piggione, le carcere, er governo, lo spedale, li debbiti, la fica, er zol d'istate, la neve d'inverno... E pper urtimo, Iddio sce benedica, viè la morte, e ffinisce co l'inferno. 1833 01 18

Homa vivo Haladzo naŭ monatojn, elir-peno kaj poste larmoj, lakto, vindotolo(1) ir-korbo, kasko, kisoj, tenrimeno,(2) anstataŭ pantalono kamizolo. Jen la lernejo nun, granda malbeno: aboco, vipobatoj,(3) variolo, fekad' surseĝa (4), frostdolora peno(5), iom da skarlatino kaj skrofolo. La metilerno, poste la abstino(6), lu-pago, registaro, mallibero, malsanulejo, ŝuldoj, kaj vagino. Neĝo dum vintro, suno en somero... kaj jen, nin benu Dio, ĉe la fino la morto portas nin al la infero(7) 1833 01 18

(1) Nuntempe oni uzas plastajn-paperajn vindotukojn forĵeteblajn. Iam oni vidis bebojn per tolaĵoj.
(2) Iloj uzataj por malgrandaj beboj: ir-korbo estis vimena korbo konusforma, per kiu bebo lernis marŝi, kasko estis speco de turbano, kiu protekstos la kapon de beboj okaze de faloj, ten-rimeno estis rimeno. per kiu oni tenis bebojn por certiĝi, ke ili ne formarŝos.
(3) aboco estis la libro de la alfabeto, per kiu malgrandaj infanoj lernis legi kaj skribi, vipobatoj aludas al la fakto, ke en la tiamaj lernejoj infanoj estis batitaj per vipo por puni ilin.
(4) Seĝo kun truo uzata de infanoj.
(5) Ofte pro la malvarmo de kalsĉambroj infanaj kruroj kaj piedoj frostiĝis.
(6) Abstino aludas al fastado en difinitaj periodoj, kiuj estis devigaj por katolikaj homoj laŭ la religio
(7) Infero, por katolikoj, estas loko, kie mortintoj ricevas punon en eterno, se ili pekis dum la vivo.

---

820. Er Conzento1 Pe avé mmesso accusí2 ppe mmattería3 ’na mano a Ddorotea sotto la vesta, c’era da dàmme4 una fujjetta5 in testa e mmannà ssottosopra l’ostaria? Dímmelo tu: perch’è ffatta la festa? pe stà un po’ da cristiani in alegria: pe mmaggnà, bbeve, e rride in compaggnia: e nnò ppe offenne Iddio, pe ffà la cresta.6 S’averebbe d’annà cco li cortelli duncue addosso ar cristiano oggni momento! Semo fratelli, o nnun zemo fratelli? Cuant’ar conzento, io je lo do er conzento; ma er nun avejje7 sfranto li granelli,8 cuesto è, ccumpare mio, cuer che mme pento. Roma, 23 gennaio 1833 Er battesimo der fijjo maschio Cosa sò sti fibbioni sbrillantati, Sto bber cappello novo e sto vistito? Sta carrozza ch'edè ? cch'edè st'invito De confetti, de vino e dde ggelati? E li sparaggni tui l'hai massagrati, Cazzo-matto somaro sscimunito, Perché jjeri tu' mojje ha ppartorito Un zervitore ar Papa e a li su' frati?! Se fa ttant'alegria, ttanta bbardoria, Pe bbattezzà cchi fforzi è ccondannato, Prima de nassce , a cojje la scicoria! Poveri scechi! E nnun ve sete accorti Ch'er libbro de bbattesimi in sto Stato Se potería chiamà "llibbro de morti"? 1834 05 22 La bapto de la filo(1) Kial ĉi-bukoj, brilaj ŝajn-juveloj? La nova ĉapelo, ĉi tiu vesto? Kaleŝo eĉ, kaj invito al festo? Kial bombonoj, kaj eĉ vin-boteloj? Monujon vi masakris por ĉi-celoj, peniso stulta (2), sencerbulo, besto, nur ĉar naskiĝis viro en la nesto. Li servos Papojn kaj pastrajn la kelojn. Tiom da ĝojo, tiom da ebrio por destinito jam de bapto-dato al rikoltado nur de cikorio!(3) Ĉu vi ne vidas, ho sencerbaj pintoj, ke bapto-libron en la papa ŝtato, ni povus nomi libro de mortintoj?(4) 1834 05 22 (1) En katolikaj landoj oni kutimas festi la bapton de infano kelkajn tagojn post la naskiĝo. (2) En la roma dialekto oni multe uzas vortojn rilatajn al la seksa kampo. "Peniso" estas dirata al homo stulta. Oni subkomprenas: (Vi estas kiel) peniso. (3) Rikolti kaj manĝi nur cikorion estas sinonimo pri mizera vivo. Cikorio estas herbo, kiun oni rikoltas en kampoj. (4) Baptoj kaj mortoj estis registritaj en librojn ĉe la preĝejoj. Li sordati bboni Subbito c’un Zovrano de la terra crede c’un antro j’abbi tocco un fico, disce ar popolo suo: «Tu sei nimmico der tale o dder tar re: ffàjje la guerra».   E er popolo, pe sfugge la galerra o cquarc’antra grazzietta che nnun dico, pijja lo schioppo, e vviaggia com’un prico che spedischino in Francia o in Inghirterra.   Ccusí, pe li crapicci d’una corte ste pecore aritorneno a la stalla co mmezza testa e cco le gamme storte.   E cco le vite sce se ggiuca a ppalla, come quela puttana de la morte nun vienissi da lei11 senza scercalla.   1834 05 23   La bonaj soldatoj Tuj kiam suvereno(1) sur la trono supozas sin rabita nur je briko(2) vokas la landon:"Jen la malamiko! Ek al milito por patruja bono!" Kaj tiam homoj sub karcerosprono kaj por evito de vivo-kompliko vojaĝas kun pafilo laŭ indiko kvazaŭ pakaĵ' al Moskvo aŭ Londono. Kaj pro kaprico reĝa en la fino revenas niaj ŝafoj al la stalo sen kruro, sen okul', kun leza spino. Per vivoj oni ludas je futbalo, kvazaŭ la morto, ega fi-putino, ne venus mem sen peto kaj kialo. 1834 05 23 (1) En ĉi tiu okazo severeno egalas reĝon. (2) Briko ĉi tie indikas malgrandaĵon. Le risate der Papa Er Papa ride? Male, amico! È sseggno c’a mmomenti er zu’ popolo ha da piaggne. Le risatine de sto bbon padreggno pe nnoi fijjastri sò ssempre compaggne. Ste facciacce che pporteno er trireggno s’assomijjeno tutte a le castaggne: bbelle de fora, eppoi, pe ddio de leggno, muffe de drento e ppiene de magaggne. Er Papa ghiggna? Sce sò gguai per aria: tanto ppiú cch’er zu’ ride de sti tempi nun me pare una cosa nescessaria. Fijji mii cari, state bbene attenti. Sovrani in alegria sò bbrutti esempi. Chi rride cosa fa? Mmostra li denti. 1834 11 17 Ĉu Papo ridas? Ĉu Papo ridas? Ve al ni! La faro indikas, ke popolo lia ploras. De duonpatro la rideta knaro por ni, duongefiloj,(1) fisonoras. Antaŭ ĉi-vizaĝaĉoj kun tiaro(2) pri la kaŝtanaj fruktoj mi memoras, ŝel-belaj sed, pro dio de omaro(3), ŝimaj interne, kie vermoj boras. Ĉu li rikanas? Pesto en aero! Des pli ke en nuntempo lia rido ne havas eĉ kialon por apero. Karuloj, priatentu la eventojn: Se ridas suverenoj(4), jen insido! Ridantoj kion faras? Montras dentojn. 1834 11 17 (1) Duongefiloj ĉar ne vere traktataj kiel amataj gefiloj. (2) Ceremonia kapvesto de la papo, ornamita per tri kronoj. (3) Provo redoni la originalan ŝercon per esprimo preskaŭ samsona al "dio de homaro" (4) Tiu, kiu en regno havas la plej superan povon. Ofte alia esprimo por 'reĝo'. La scerta der Papa So' fornaciaro, si', so' fornaciaro, So' un cazzaccio, so' un tufo, so' un cojone Ma la ragione la capisco, a paro De chiunque sa intenne la ragione. Scejenno un Papa, sor dottor mio caro, Drent'a 'na settantina de persone, E manco sempre tante, e' caso raro Che s'azzecchino in lui qualita' bone. Perche' s'ha da crea' sempre un de loro? Perche' ogni tanto nun se fa' filice Un brav'omo che attenne ar su' lavoro? Mettemo caso: io sto abbottanno er vetro, Entra un Eminentissimo e mi dice: Titta, e' Papa lei: vienghi a San Pietro. 1834 12 27 La elekto de la Papo(1) Vitroblovisto, jes vitroblovisto, kaj malklerulo kiel, nu, kojono (2), sed mi rezoni povas sen asisto, kun iu ajn dotita je rezono. Okazas pap-elekto el la listo de nur sepdek' da homoj(3); la propono ne ĉiam trafas moŝton pro ekzisto en li de ĉiuj virtoj kaj de bono. Kial elekti nur el inter ili? Kial ne doni ĝustan rekompencon(4) al homo laboranta por utili? Ekzemple, vitron blovas mi; jen frapo, kaj jen ĉe la dompordo Eminenco(5): "Al Sankta Petro(6) ĉar vi estas Papo". 1834 12 27 (1) La Papo estas la supera estro de la katolika eklezio kaj ĝis la jaro 1870-a li esti la reganto de la urbo Romo kaj de la malgranda ŝtato Vatikano en centra Italujo. (2) La esprimo kojono, alia vorto por testiko, estas uzata en la roma dialekto por indiki stultulon. (3) La Papo estas kutime elektata nur inter la kardinaloj, kiuj estas malmultaj superaj funkciuloj de la katolika eklezio (4)La popolo pensis, ke la Papo vivas tre trankvilan vivon, kiu estus granda rekompenco por normala popolano. (5) Eminenco estis titolo per kiu oni indikis kaj vokis kardinalon. Fakte en Esperanto pli simple ĝi estas "Kardinala moŝto". (6) Sankta Petro en Romo estas la sidejo de la Papo. Io, per brio, saprebbe volentieri Io, per brio, saperebbe volentieri si ccurre puro nell’antri paesi sta fiumara de prencipi, marchesi, conti, duchi, bbaroni e ccavajjeri. Perché a Rroma, per brio, tra ffarzi e vveri, n’ho intesi tanti a mmentuà, nn’ho intesi, che mmeno sò li moccoletti accesi che ttengheno smorzati li drughieri. È una gran cosa, pe cquer brio sagrato, de nun poté ffà un passo in gnisun loco senza pijjà de petto un titolato! Eh, Ppapa io, nun me faria confonne! voria ridusce er monno a ppoc’a ppoco tutto quanto in du’ crasse: ommini e ddonne. 1847 01 09 Min tiklas, aĉa tio(1), scideziroj Min tiklas, aĉa tio, scideziroj, ĉu ankaŭ eksterlande ĉi-fatraso, ĉi-river' fluas de nobela raso: markizoj, dukoj, grafoj, kavaliroj. Vera aŭ ŝajna, laŭ la onidiroj, en Romo nun pli grandas tiu klaso ol sebolampoj(2), kiuj la amaso aĉetas ĉe vendistoj dum foiroj. Estas grava afero, je kri' ĉiela(3), ke, se ni provas eĉ paŝeton movi, ni kolizias kun bristar' nobela. Se Pap' mi estus venus solvo fina; ĉar mi klopodos la homaron ŝovi al nur du klasoj: vira kaj virina. 1847 01 09 (1)Aĉa tio estas evitesprimo por Aĉa Dio, kio estus granda balsfemo. (2) Sebo estas besta graso uzata por fabriki kandelojn. (3) Alia blasfem-evita esprimo por "Je Dio ĉiela!"