Ĉapitro 14-a: Malsamoj inter versioj
Renato (Diskuto | kontribuoj) |
Renato (Diskuto | kontribuoj) |
||
| Linio 131: | Linio 131: | ||
trans | trans | ||
:transa, transe, transo, transi [tre malofte uzataj]<br> | :transa, transe, transo, transi [tre malofte uzataj]<br> | ||
| − | + | <hr> | |
| + | '''[[Ekzerco 14.1]]''' | ||
| + | <hr> | ||
'''14.3 Prepozicioj en kombino kun aliaj radikoj''' | '''14.3 Prepozicioj en kombino kun aliaj radikoj''' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Kompreneble prepozicioj povas esti kunmetata kun aliaj radikoj kaj formi vortojn de ĉiu speco:<br> | ||
| + | |||
| + | - substantivoj: trabato, trapuŝo, elirejo ktp.<br> | ||
| + | - adjektvoj: trapuŝa, transrivera, ktp.<br> | ||
| + | - adverboj: trapele, alhejmen, pogrande<br> | ||
| + | |||
| + | sed la plej ofta uzo estas la kombino kun verboj:<br> | ||
| + | |||
| + | ekzemplo: ''paroli pri libro'' = ''priparoli libron/priparoli pri libro'', | ||
| + | '''do, post verbo formita el prepozicio kaj verba radiko oni povas uzi la akuzativon aŭ oni povas ripeti la prepozicion. Tio estas demando de stilo.Ambaŭ formoj estas ĝustaj'''<br> | ||
| + | |||
| + | alparoli la direktoron = alparoli al la direktoro<br> | ||
| + | eniri la ĉambron = eniri en la ĉambron<br> | ||
| + | ĉirkaŭiri la kastelon = ĉirkaŭiri ĉirkaŭ la kastelo<br> | ||
| + | traveturi la placon = traveturi tra la placo<br> | ||
| + | |||
| + | <hr> | ||
| + | '''[[Ekzerco 14.2]]''' | ||
| + | <hr> | ||
Kiel registrite je 21:17, 22 Feb. 2020
- reiru al La gramatiko de lingvo sen gramatiko
14.1 Prepozicioj
Konata reta kurso www.lernu.net diras: La jenaj vortetoj estas prepozicioj: al, anstataŭ, antaŭ, apud, ĉe, ĉirkaŭ, da, de, dum, ekster, el, en, ĝis, inter, je, kontraŭ, krom, kun, laŭ, malgraŭ, per, po, por, post, preter, pri, pro, sen, sub, super, sur, tra kaj trans
Ilia ĉefa funkcio estas ligi la komplementojn al la verbo. Pri tio ni jam parolis, sed estas bone relegi la koncernatan pecon:
1.4. Kiel funkcias frazo en Esperanto
En Esperanto ĉiuj frazoj konsistas el tri partoj bone distingitaj:
A - subjekto, ĝenerale aganto
B - verbo, ago aŭ stato
C - ĉio cetera (komplementoj, kondiĉoj de la agadoj, manieroj, tempo, ktp.)
Tio estas la baza principo, kiun oni bone skulptu en sian menson.
La parto A estas rekonebla per tio, ke la koncernata vorto ne havas apartan finaĵon [preter la normala finaĵo -o de la substantivo].
Marko manĝas la pomon.
Jozefo skribas leteron.
Vladivostok estas rusa urbo.
Mi amas vin.
Neniu venis.
Kiel vi vidas, temas ĉiam pri simplaj vortoj sen aldonaj elementoj [Marko, Jozefo, Vladivostok, mi, neniu], tute aparte sen la -n.
La parto B estas rekonebla pro tio ke la koncerna vorto havas unu el la verbaj finaĵoj:
Marko manĝAS la pomon.
Marko manĝIS la pomon.
Marko manĝOS la pomon.
Same pri -US kaj -I kaj la aliaj verbaj finaĵoj.
Tio estas ankoraŭ pli facila.
La parto C DEVAS HAVI ION, POR ESTI LIGATA AL LA VERBO:
Marko manĝas pomoN.
Marko manĝas vesperE.
Marko manĝas EN sia ĉambro.
Marko manĝas PER forko
.
N, E, EN, PER estas la ligiloj. Sen tiuj ligiloj oni ne produktas kompreneblajn frazojn en Esperanto. Kion signifus la frazoj:
Marko manĝas pomo.
Marko manĝas vespero.
Marko manĝas sia ĉambro.
Marko manĝas forko.'?
14.2 Prepozicioj kiel normalaj vortoj
Sed ekster ilia normala rolo en Esperanto la prepozicioj ankaŭ funkcias kiel normalaj vortoj kaj povas preni la finaĵojn -o,-a, -e, -i kun signifoj kongruaj kun la ĉefa signifo de la prepozicio.
Ĝuste pro la fakto, ke multaj el la eblaj vortoj ne havas signifon tuj kompreneblan, ne ĉiuj eblecoj estas fakte uzataj. Tamen tio ne signifas, ke teorie ĉiuj ne estas uzeblaj.Laŭ la reguleco de Esperanto oni rajtas uzi ĉiujn eblecojn, se tio havas signifon kompreneblan.
al
- ale al = en la direkto al [tre malofte uzata]
anstataŭ
- anstaŭi = fari ion en la loko de iu alia
- anstaŭa, anstaŭe, anstaŭo [ĉiuj uzataj]
antaŭ
- antaŭi, antaŭa, antaŭe,antaŭo [ĉiuj uzataj]
apud
- apudi, apuda, apude, apudo [ĉiuj uzataj]
ĉe
- [ĝenerale ne uzataj]
ĉirkaŭ
- ĉirkaŭi, ĉirkaŭe, ĉirkaŭa, ĉirkaŭo [ĉiuj uzataj]
da
- [ĝenerale ne uzataj]
de
- [ĝenerale ne uzataj]
dum
- dume, duma [uzataj]
ekster
- ekstera, ekstero, ekstere [uzataj]
el
- [ĝenerale ne uzataj]
en
- ene, ena, eni, eno[uzataj]
ĝis
- ĝisi (en la senco de ĝisrevide saluti) [uzata]
inter
- intera, intere, interi [malofte uzataj]
je
- [ĝenerale ne uzataj]
kontraŭ
- kontraŭi, kontraŭe, kontraŭo, kontraŭa [tre uzataj}
krom
- krome, kroma[tre uzataj]
kun
- kuni, kune, kuna, kuno [tre uzataj]
laŭ
- laŭi, laŭe [tre malofte uzataj]
malgraŭ
- malgraŭe, malgraŭo [tre malofte uzataj]
per
- peri, pere, pera [uzataj]
po
- poe [tre malofte uzata]
por
- pori, pore, pora [ne ofte uzataj]
post
- poste, posta [tre uzataj}
preter
- pretera, pretere [ne ofte uzataj]
pri
- pria, prie [tre malofte uzataj]
pro
- [ĝenerale ne uzata]
sen
- :[ĝenerale ne uzata]
sub
- subi, sube, suba, subo [ne ofte uzataj]
super
- superi, upere, supera, supero [tre malofte uzataj]
sur
- suri, sure, sura, suro [tre malofte uzataj]
tra
- [ĝenerale ne uzata]
trans
- transa, transe, transo, transi [tre malofte uzataj]
14.3 Prepozicioj en kombino kun aliaj radikoj
Kompreneble prepozicioj povas esti kunmetata kun aliaj radikoj kaj formi vortojn de ĉiu speco:
- substantivoj: trabato, trapuŝo, elirejo ktp.
- adjektvoj: trapuŝa, transrivera, ktp.
- adverboj: trapele, alhejmen, pogrande
sed la plej ofta uzo estas la kombino kun verboj:
ekzemplo: paroli pri libro = priparoli libron/priparoli pri libro,
do, post verbo formita el prepozicio kaj verba radiko oni povas uzi la akuzativon aŭ oni povas ripeti la prepozicion. Tio estas demando de stilo.Ambaŭ formoj estas ĝustaj
alparoli la direktoron = alparoli al la direktoro
eniri la ĉambron = eniri en la ĉambron
ĉirkaŭiri la kastelon = ĉirkaŭiri ĉirkaŭ la kastelo
traveturi la placon = traveturi tra la placo
