Ĉapitro 15-a

El La bona lingvo
Iri al: navigado, serĉi


15.1 Kelkaj konsiloj pri stilo

Legu la libron de Claude Piron, La bona lingvo, kaj aparte la duan ĉapitron, 2. LA SPIRITO DE LA LINGVO.

Ĝi estas legebla rete en pluraj lokoj, ekzemple en https://legacy.esperanto.org.uk/eldonoj/piron/tekstoj/La_bona_lingvo.html.

Nun ni parolas, pri io, pri kio Piron malmulte parolas, pri la bezono ne imiti la stilon de sia nacia lingvo sed skribi kaj paroli simple kaj klare.

Jen kelkaj konsiloj

  • tio, kio estas libera en Esperanto estas la ordo de la subfrazoj, NE la ordo de la vortoj.

Se ni havas la frazon Paŭlo kaj lia amiko rapide manĝas belan pomon en la malvarma vespero.

Ni ne rajtas diri kaj Paŭlo rapide lia amiko en manĝas la malvarma vespero belan pomon.

Tio, kion ni rajtas movi, tamen ne absolute libere, estas la unuopajn subfrazojn:

Paŭlo kaj lia amiko
rapide manĝas
belan pomon
en la malvarma vespero

Ni povus diri:

Belan pomon en la malvarma vespero rapide manĝas Paŭlo kaj lia amiko

Belan pomon Paŭlo kaj lia amiko en la malvarma vespero rapide manĝas


La solaj vortoj moveblaj interne de la subfrazoj estas la adjektivoj, pro kio ni povas diri Pomon belan kaj vespero malvarma, sed ni ne rajtas movi ion alian, ekzemple Paŭlo lia kaj amikola en vespero malvarma. Ankaŭ nur la movo de la adjektivoj bela domo al domo bela iom ŝokas parolantojn de la angla, germana, ktp.

En Esperanto la ordo de la subfrazoj estas libera ĉar pro la finaĵoj ĝenerale estas klare, kio estas la agantoj, kio estas la verbo kaj kio estas la ceteraj elementoj de la frazo. En lingvoj kun pli malsimplaj finaĵoj [ekzemple la kazoj en la latina] la vort-ordo estas tre libera, ekzemple la fama latina verso:

sed mulier cupido quod dicit amanti, in vento et rapida scribere oportet aqua = laŭvorte: 'sed virino, al fervora kion diras al amanto, en vento kaj en rapida skribi oportunas en akvo' = 'sed, kion virino diras al fervora amanto, oportunas skribi en vento kaj en rapida akvo'

  • ordo de la elementoj en la frazo

la lingvoj de la mondo estas plej variaj. Vi trovas lingvojn kiel la anglan aŭ la ĉinan sen finaĵoj kaj pro tio kun tre fiksita frazordo: Paŭlo manĝas pomon kaj nenio alia eblas, dum aliaj lingvoj komencas frazon per la vebo: manĝas Paŭlo pomon, aliaj finas frazon per la verbo Paŭlo pomon manĝas. En Esperanto tiuj tri ordo-sistemoj estas eblaj pro la akuzativo kaj pro la finaĵo -as de la verbo, sedbr>

-en Esperanto oni plej ofte uzas la ordon: aganto/verbo/aliaj komplementoj:
Paŭlo kaj lia amiko rapide manĝas belan pomon en la malvarma vespero.

Sed pro la finaĵoj kaj la prepozicioj, variaĵoj estas permeseblaj: En la malvarma vespero Paŭlo kaj lia amiko rapide manĝas belan pomon.

aŭ eĉ:

Belan pomon Paŭlo kaj lia amiko rapide manĝas en la malvarma vespero.

Sed tre normala en Esperanto estas frazo kiel Paŭlon vokas la instruisto. kiu estas sentata kiel malpli peza ol Paŭlo estas vokata de la instruisto.


  • naciaj apartaĵoj:

- parolantoj de latinidaj lingvoj, aparte italoj, emas konstrui tre longajn frazojn kun malsimpla enmeto de dependaj subfrazoj.

Cicerone, essendo vecchio, soleva, perche' si sentiva solo, dire a chiunque si trovasse a parlare con lui, a casa o fuori, che i tempi passati erano milgiori, come in effetti sono secondo me.= laŭvorte: Cicerono, kiam li estis maljuna, kutimis, ĉar li sentis sin sola, diri al kiu ajn hazarde estis parolanta kun li hejme aŭ eksterhejme, ke la pasintaj tempoj estis pli bonaj, kiaj efektive ili estas laŭ mi.

En Esperanto preferindas havi pli mallongajn frazojn: Cicerono estis maljuna kaj sentis sin sola. Tiam li kutimis diri al hazardaj kunparolantoj en lia hejmo aŭ ekster ĝi: la pasintaj tempoj estis pli bonaj. Tiaj efektive ili estas laŭ mi.

Germanoj havas kelkajn tipajn vortordojn, ekzemple jen la unua alineo en la artikolo pri Esperanto en Vikipedio: Esperanto ist die am weitesten verbreitete Plansprache. Ihre heute noch gültigen Grundlagen wurden als internationale Sprache[6] 1887 von dem Augenarzt Ludwik Lejzer Zamenhof veröffentlicht = laŭvorte: Esperanto estas la en plejmulto disvastigita Planlingvo. Ĝia ankoraŭ hodiaŭ validaj principoj estis kiel lingvo internacia en 1887 de la okulkuracisto Ludoviko Lazaro Zamenhof aperigitaj.

Ne sonas bone en Esperanto frazoj kiel la de mi aĉetita aŭtomobilo estas nova. Kvankam ili estas kompreneblaj.

Ankaŭ ĉe rusoj oni trovas tiajn formojn.

  • nepre evitu traduki vortludojn kaj proverbojn aŭ dirmanierojn, kiuj estas tipaj de via lando kaj ne internacie kompreneblaj. Jen ekzempla listo de ili kun la signifo:

BELECO
Venuso = Diino de amo (laŭ la praa okcidenta mitaro). Metafore: belega virino.
virino estas kiel abrikot-arbo = ŝi estas bela (el la vjetnama)

BONECO
virino estas kiel neĝo = ŝi estas bonkora (el la vjetnama)

ERARO
Foje eĉ Homero dormetas! = tri zamenhofaj proverboj kun simila signifo: Peko kaj eraro estas ecoj de l' homaro.; Kiu ne pekis, kiu ne eraris?; Nur tiu ne eraras, kiu neniam ion faras. 
La baza signifo estas: eĉ tre famaj homoj foje eraras.

DECIDO
Tansiri la riveron Rubikono = fari decidon nemalfareblan
  (la rivero Rubikono estis la norda limo de la teritorio de Romo, kiun armeo ne rajtis trairi, sed Julio Cezaro dum la intercivitana milito decidis trairi ĝin kaj tiel ataki Romon mem)

FINO DE LA MONDO
kolonoj de Herkulo = fino de la mondo, Gibraltaro (laŭ la greka mitaro Herkules metis du kolonojn je la fino de la mondo tiama)

HELPO SOLVI PROBLEMOJN
la fadeno de Ariadne = helpilo por solvi malfacilan problemon
  (laŭ la greka mitaro Ariadne donis al la heroo Teseo longan fadenbobenon, kiun li utiligis por retrovi la elirvojon en labirinta palaco en Kreto, kiun li eniris por mortigi monstron, kiu postulis homajn oferojn)


Ekzerco 15.1