Ĉapitro 2-a: Malsamoj inter versioj

El La bona lingvo
Iri al: navigado, serĉi
(21 mezaj versioj de la sama uzanto ne montriĝas)
Linio 7: Linio 7:
  
  
'''''POSTE VENIS LA SIMPLECO'''''
+
 
 
<br>
 
<br>
 
<br>
 
<br>
Linio 25: Linio 25:
 
<br>
 
<br>
  
'''2.2. Fundamenta teskto-parto - 1'''
+
'''2.2. Fundamenta teksto-parto - 1'''
 
<br>
 
<br>
 
<br>
 
<br>
Linio 73: Linio 73:
 
'''2.4. Fundamenta teksto-parto - 3'''
 
'''2.4. Fundamenta teksto-parto - 3'''
  
2) La ''substantivoj'' havas la finiĝon ''o''. Por la formado de la pluralo oni aldonas la finiĝon ''j'' al la singularo. Kazoj ekzistas nur du: nominativo kaj akuzativo. La radiko kun aldonita ''o'' estas la nominativo, la akuzativo aldonas ''n'' post la ''o''. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de prepozicioj: la genitivo per ''de'', la dativo per ''al'', la instrumentalo (ablativo) per ''per'', aŭ aliaj prepozicioj laŭ la senco. Ekz. radiko ''patr, la patr|o, al la patr|o, de la patr|o, la patr|o|n, por la patr|o, kun la patr|o, la patr|o|j, la patr|o|j|n, per la patr|o|j, por la patr|o|j''.
+
2) La ''substantivoj'' havas la finiĝon ''o''. Por la formado de la pluralo oni aldonas la finiĝon ''j'' al la singularo. '''Vidu la Aldonan parton por  azianoj 2, fine de ĉi tiu paĝo!''' <br>
 +
Kazoj ekzistas nur du: nominativo kaj akuzativo. La radiko kun aldonita ''o'' estas la nominativo, la akuzativo aldonas ''n'' post la ''o''. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de prepozicioj: la genitivo per ''de'', la dativo per ''al'', la instrumentalo (ablativo) per ''per'', aŭ aliaj prepozicioj laŭ la senco. Ekz. radiko ''patr, la patr|o, al la patr|o, de la patr|o, la patr|o|n, por la patr|o, kun la patr|o, la patr|o|j, la patr|o|j|n, per la patr|o|j, por la patr|o|j''.
 
<br>
 
<br>
 
<hr>
 
<hr>
 
<br>
 
<br>
  
'''''[[Ekzerco 2.5.]]'''''
+
'''''[[Ekzerco 2.5.]]'''''<br>
 +
'''''[[Ekzerco 2.5.1 pri la pluralo]]
 +
 
  
 
<br>
 
<br>
Linio 138: Linio 141:
 
<br>
 
<br>
  
'''2.7. Fundamenta teksto-parto - 6'''
 
  
 +
'''''[[Aldona parto por anglalingvanoj 2]]'''''
  
4) La ''numeraloj'' fundamentaj (ne estas deklinaciataj) estas: ''unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil''. La dekoj kaj centoj estas formataj per simpla kunigo de la numeraloj. Por la ordaj numeraloj oni aldonas la adjektivan finiĝon a; por la multiplikaj – la sufikson ''obl''; por la frakciaj – ''on''; por la kolektivaj – op; por la distribuaj – la vorton po. Krom tio povas esti uzataj numeraloj substantivaj kaj adverbaj. Ekz. kvin|cent tri|dek |tri (533); kvar|a, unu|a, du|a; unu|o, cent|o; sep|e, unu|e, du|e; tri|obl|a; kvar|on|o, du|on|o; du|op|e, kvar|op|e; po kvin.<br>
+
'''''[[Aldona parto por azianoj - 2 ĈEFE PRI LA PLURALO]]'''''
<br>
+
<hr>
+
 
+
'''''[[Ekzerco 2.7.1.]]'''''
+
 
+
'''''[[Ekzerco 2.7.2.]]'''''
+
 
+
 
<hr>
 
<hr>
 
<br>
 
<br>
  
'''2.8. Fundamenta teksto-parto - 8'''
+
'''''iru al la [[ĉapitro 3-a]]'''''<br>
 
+
'''''reiru al la [[ĉapitro 1-a]]'''''
 
+
5) La pronomoj personaj: ''mi, vi, li, ŝi, ĝi (pri objekto aŭ besto), si, ni, ili, oni (senpersona plurala pronomo)''. Pronomoj posedaj estas formataj per aldono de la adjektiva finiĝo a. La deklinacio de la pronomoj estas kiel ĉe la substantivoj. Ekz. '' mi|n, mi|a, la vi|a|j.''
+
 
+
''• Anstataŭ “ci” oni uzas ordinare “vi”.<sup>FE.16</sup>''
+
<br>
+
<hr>
+
<br>
+
 
+
'''''[[Ekzerco 2.8.1]]'''''
+
 
+
<br>
+
<hr>
+
<br>
+
 
+
'''2.9. La plej malfacila parto de Esperanto: si, sia'''
+
 
+
Legu atente ĉi tion, kaj vidu kiam oni uzas la adjektivon 'sia'.
+
 
+
mi manĝas mian pomon<br>
+
vi manĝas vian pomon<br>
+
li manĝas sian pomon<br>
+
ŝi manĝas sian pomon<br>
+
ĝi manĝas sian pomon<br>
+
ni manĝas nian pomon<br>
+
vi manĝas vian pomon<br>
+
ili manĝas sian pomon<br>
+
 
+
Marko havas pomon. Marko manĝas sian pomon ''(la pomon de Marko mem)''.<br>
+
Jozefo ne havas pomon. Jozefo manĝas lian pomon ''(la pomon de Marko)''.
+
 
+
Maria havas pomon. Maria manĝas sian pomon ''(la pomon de Maria mem)''.<br>
+
Jozefo ne havas pomon. Jozefo manĝas ŝian pomon ''(la pomon de Maria)''.
+
 
+
Marko ludas kun sia frato ''(la frato de Marko mem)''.<br>
+
Maria ludas kun sia frato ''(la frato de Maria mem)''.<br>
+
'''Si''' kaj '''sia''' estas specialaj triapersonaj pronomoj, kiujn oni en certaj okazoj devas uzi anstataŭ la ordinaraj pronomoj de la tria persono. '''Si''' estas jen unu-nombra, jen multe-nombra, depende de tio, kion ĝi reprezentas. '''Si''' per si mem ne montras sekson.
+
 
+
En simplaj frazoj la reguloj estas tute klaraj, sed en iaj malsimplaj frazoj la uzado ne estas facile komprenebla.
+
 
+
 
+
Ofte okazas, ke tio, kio rolas kiel subjekto, aperas ankaŭ en alia rolo en la sama frazo. Se la subjekto estas mi, ni aŭ vi (aŭ ci), oni simple ripetas la saman pronomon:
+
 
+
Mi lavas min. La du ''mi'' estas la sama persono.
+
 
+
Mi vidas mian fraton. ''Mi'' kaj ''mia'' montras la saman personon.
+
 
+
Ni lavas nin. La du ''ni'' estas la samaj personoj.
+
 
+
Ni vidas niajn fratojn. ''Ni'' kaj '''nia'' montras la samajn personojn.
+
 
+
Vi lavas vin. La du ''vi'' estas la sama(j) persono(j).
+
 
+
Vi vidas viajn fratojn. ''Vi'' kaj ''via'' montras la sama(j)n persono(j)n.
+
 
+
'''Sed se la subjekto estas triapersona (nek la parolanto, nek la alparolato), oni devas uzi si por la alia rolo.''' Se oni uzas ekz. li kaj subjekte, kaj en alia rolo, tiam temas nepre pri du malsamaj viroj. La samo validas por ŝi, ĝi kaj ili:
+
 
+
 
+
Ŝi lavas sin. ''(Unu virino lavas la propran korpon. Ŝi kaj sin montras la saman personon)''.
+
 
+
Ŝi vidas ŝian patrinon. ''(Unu virino vidas la patrinon de alia virino)''.
+
 
+
Ŝi vidas sian patrinon. ''(Unu virino vidas la propran patrinon)''.
+
 
+
La virino serĉas ŝian filon. L''(a virino serĉas la filon de alia virino)''.
+
 
+
La virino serĉas sian filon. ''(La virino serĉas la propran filon)''.
+
 
+
Li lavas lin. ''(Unu viro lavas alian viron)''.
+
 
+
Li lavas sin. ''(Unu viro lavas la propran korpon. Li kaj sin montras la saman personon)''.
+
 
+
Li vidas lian patrinon. ''(Unu viro vidas la patrinon de alia viro)''.
+
 
+
Li vidas sian patrinon. ''(Unu viro vidas la propran patrinon)''.
+
 
+
La viro vundis sin. La viro vundis la propran korpon)''.
+
 
+
Ĝi lavas ĝin. ''(Unu besto lavas alian beston (aŭ aĵon).
+
 
+
Ĝi lavas sin. ''(Unu besto lavas la propran korpon. Ĝi kaj sin montras la saman beston)''.
+
 
+
Ĝi vidas ĝian patrinon. ''(Unu besto vidas la patrinon de alia besto.)''
+
 
+
Ĝi vidas sian patrinon. ''(Unu besto vidas la propran patrinon.)''
+
 
+
La hundo ludas per sia pilko. ''(La hundo ludas per la propra pilko.)''
+
 
+
Ili lavas ilin. ''(Unu grupo de personoj aŭ bestoj lavas alian grupon.)''
+
 
+
Ili lavas sin. ''(Unu grupo lavas la proprajn korpojn. Ili kaj sin montras la saman grupon.)''
+
 
+
Ili vidas ilian patrinon. ''(Unu grupo vidas la patrinon de alia grupo.)''
+
 
+
Ili vidas sian patrinon. ''(Unu grupo vidas la propran patrinon.)''
+
 
+
La naĝintoj ne trovas siajn vestaĵojn. ''(La naĝintoj ne trovas la proprajn vestaĵojn.)''
+
 
+
Karlo lavas lin. ''(Karlo lavas alian viron.)''
+
 
+
Karlo lavas sin. ''(Karlo lavas la propran korpon.)''
+
 
+
Karlo lavas lian infanon. ''(La infano apartenas al alia viro ol Karlo.)''
+
 
+
Karlo lavas sian infanon. ''(La infano apartenas al Karlo.)''
+
 
+
Oni ne forgesas facile sian unuan amon.<sup>FE.18</sup>
+
 
+
Ŝi kombas al si la harojn per arĝenta
+
 
+
La malfeliĉa infano forkuris kaj kaŝis sin en la plej proksima arbaro.<sup> FE.21</sup>
+
 
+
Sur tiuj ĉi vastaj kaj herboriĉaj kampoj paŝtas sin grandaj brutaroj.<sup> FE.34 </sup>
+
 
+
En tiuj ĉi boteletoj sin trovas diversaj acidoj.<sup> FE.35 </sup>
+
 
+
Sur la arbo sin trovis multe da birdoj.<sup> FE.32</sup>
+
 
+
Ŝi nomis ŝin sia filino.<sup> FE.17 </sup>
+
 
+
Niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo ''[= la domo de niaj fratoj]'' kaj akompanis ilin ĝis ilia domo ''[= la domo de la gastoj]''.<sup> FE.18</sup>
+
 
+
Ŝi edziniĝis kun sia kuzo.FE.39
+
 
+
Ŝi rakontis al li sian tutan aventuron.FE.23 La aventuro estis de la virino.
+
 
+
Ŝteliston neniu lasas en sian domon.<sup> FE.37</sup>
+
 
+
Grandega hundo metis sur min sian antaŭan piedegon.<sup> FE.38 </sup>
+
 
+
El ĉiuj siaj fratoj Antono estas la malplej saĝa.<sup> FE.10 </sup>
+
 
+
'''Tiu''' kaj '''ties''' iafoje estas uzataj por reprezenti ion, kio antaŭe aperis en nesubjekta rolo. Ili tiam estas kvazaŭ la maloj de '''si''' kaj '''sia'''.
+
 
+
'''SI NE POVAS ESTI SUBJEKTO'''<br>
+
 
+
Si neniam povas esti mem subjekto, nek parto de subjekto, ĉar tiam ĝi reprezentus sin mem. Same sia ne povas esti parto de subjekto. Ne eblas frazoj kiel: <br>#Si manĝas.
+
#Mi kaj si dancas.<br>
+
#Petro kaj si fiŝkaptas.<br>
+
#Mia kaj sia fratoj estas samklasanoj.<br>
+
*
+
#Sia edzino estis kisata de li.*<br> Ne diru do: <br>
+
#Karlo kaj sia frato promenas en la parko. <br>
+
Se oni dirus tian frazon, oni verŝajne intencus, ke sia reprezentu Karlon, sed la subjekto ja ne estas Karlo, sed *Karlo kaj sia frato*. Diru: Karlo kaj lia frato promenas en la parko.
+
 
+
Tamen oni povas uzi si, se oni ŝanĝas la frazon jene: Karlo kun sia frato promenas en la parko. Nun la subjekto estas Karlo, kaj sia ĝuste reprezentas Karlon. La frazparto kun sia frato ne estas parto de la subjekto, sed kun-komplemento.
+
 
+
''Si estas ĉiam triapersona''<br>
+
Si ne povas reprezenti la unuan aŭ duan personojn: mi, ni aŭ vi (aŭ ci). Ne diru: *Mi venis kun sia frato.* Diru: Mi venis kun mia frato. Sed kiam oni uzas sin prefiksece en kunmetitaj vortoj, ĝi perdas sian ligon al la tria persono: sindefendo, sinmortigo k.s.
+
 
+
''Si en pasiva frazo''<br>
+
Si kaj sia reprezentas la gramatikan subjekton. Tio validas ankaŭ en pasivaj frazoj, kvankam la gramatika subjekto ne estas aganto en tiaj frazoj:
+
 
+
La juna viro estis sendita de sia reĝo kiel ambasadoro al la imperiestra kortego de Rusujo.FA4.159
+
 
+
Ŝi estas amata por si, ne por la doto.
+
 
+
Ŝi estas amata de siaj instruistinoj.
+
 
+
Karlo estis akompanata de Petro al sia domo. = ...al la domo de Karlo.
+
 
+
Karlo estis akompanata de Petro al lia domo. = ...al la domo de Petro.
+
 
+
Li sendas leteron al sia kuzo. → Letero estas sendata de li al lia kuzo. En la pasiva frazo oni ne povas diri al sia kuzo, ĉar tiam temus pri la kuzo de la letero.
+
 
+
 
+
<br>
+
<hr>
+
<br>
+
 
+
'''''[[Ekzerco 2.9.1]]'''''
+
 
+
<br>
+
<hr>
+
<br>
+
 
+
'''2.10. [[Ankoraŭ pri "sia" sed nur por apartaj maniuloj pri gramatiko]]'''
+
 
+
 
+
 
+
<br>
+
<hr>
+
 
+
'''''[[Ekzerco 2.9.2]]'''''
+
 
+
 
+
 
+
<br>
+
<hr>
+
<hr>
+
<br>
+
 
+
'''''[[Aldona parto por anglalingvanoj 2]]'''''
+

Kiel registrite je 22:38, 16 Jan. 2021



Ĉapitro 2-a:




2.1. La gramatiko de la Fundamento en Esperanto

La Fundamenta Gramatiko estas prezentata en 5 lingvoj en la Fundamento de Esperanto. Ĉi tie ni prezentas ĝian version en Esperanto. La originalo en unu el la 5 lingvoj, angla, franca, germana, pola kaj rusa, estas ĉiam legebla en http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko.html .

Fundamenta Gramatiko en Esperanta traduko

En ĉi tiu teskto, la aldonaj gramatikaj instruoj troveblaj en la ekzercaro de la Fundamento estas kopiataj aldone al la punktoj de la originala teksto en oblikva skribo. Pro instruaj celoj la teksto de la Fundamenta Gramatiko kaj la aldonaj instruoj estas dividita inter la unuopaj ĉapitroj, sed la originalaj numeroj de al 16 reguloj restas neŝanĝitaj.

2.2. Fundamenta teksto-parto - 1

A) ALFABETO

A a, B b, C c, Ĉ ĉ, D d, E e, F f, G g, Ĝ ĝ, H h, Ĥ ĥ, I i, J j, Ĵ ĵ, K k, L l, M m, N n, O o, P p, R r, S s, Ŝ ŝ, T t, U u, Ŭ ŭ (uzata en diftongoj), V v, Z z.

Rimarko 1: Presejoj, kiuj ne posedas la literojn ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, povas anstataŭ ili uzi ch, gh, hh, jh, sh, u.

• Nomoj de la literoj: a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo. FE.1

• 9. Ĉiu vorto estas legata, kiel ĝi estas skribita. Ne estas neelparolataj literoj.

• 10. La akcento estas ĉiam sur la antaŭlasta silabo.



Ekzerco 2.1
Ekzerco 2.2
Ekzerco 2.3



2.3. Fundamenta teksto-parto - 2

B) PARTOJ DE PAROLO

1. Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita, la, egala por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj. Rimarko. La uzado de la artikolo estas tia sama, kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilaĵon, povas en la unua tempo tute ĝin ne uzi.

• La artikolo “la” estas uzata tiam, kiam ni parolas pri personoj aŭ objektoj konataj. Ĝia uzado estas tia sama kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ poloj, kiuj ne scias alian lingvon krom sia propra), povas en la unua tempo tute ne uzi la artikolon, ĉar ĝi estas oportuna sed ne necesa. Anstataŭ “la” oni povas ankaŭ diri “ l’ ” (sed nur post prepozicio, kiu finiĝas per vokalo).FE.27



Ekzerco 2.4.




2.4. Fundamenta teksto-parto - 3

2) La substantivoj havas la finiĝon o. Por la formado de la pluralo oni aldonas la finiĝon j al la singularo. Vidu la Aldonan parton por azianoj 2, fine de ĉi tiu paĝo!
Kazoj ekzistas nur du: nominativo kaj akuzativo. La radiko kun aldonita o estas la nominativo, la akuzativo aldonas n post la o. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de prepozicioj: la genitivo per de, la dativo per al, la instrumentalo (ablativo) per per, aŭ aliaj prepozicioj laŭ la senco. Ekz. radiko patr, la patr|o, al la patr|o, de la patr|o, la patr|o|n, por la patr|o, kun la patr|o, la patr|o|j, la patr|o|j|n, per la patr|o|j, por la patr|o|j.



Ekzerco 2.5.
Ekzerco 2.5.1 pri la pluralo






2.5. Fundamenta teksto-parto - 4

3) La adjektivoj finiĝas per a al la radiko. Kazoj kaj nombroj kiel ĉe substantivoj. La komparativo estas farata per la vorto pli, la superlativo per plej. Post la komparativo la vorto “que” (France), “than” (Angle), “als” (Germane), “чѣмъ” (Ruse), “niż” (Pole) tradukiĝas per ol, kaj post la superlativo la vorto “de” (France) tradukiĝas per el. Ekz. pli blank|a ol neĝ|o; mi hav|as la plej bel|a|n patr|in|o|n el ĉiu|j; mi hav|as la plej bon|a|n patr|in|o|n.


Ekzerco 2.6.



2.6. Fundamenta teksto-parto - 5

7) La adverboj finiĝas per e; gradoj de komparado estas la samaj kiel ĉe adjektivoj
Ekz. mi|a frat|o pli bon|e kant|as ol mi.


2.7. Klarigo pri la adverboj.

Adverboj bezonas iom pli da atento. Ili estas vortoj, kiuj modifas la sencon de verboj, adjektivoj kaj aliaj adverboj, ekzemple;

  • Mi belE kantas; mi rapidE veturas; mi facilE verkas tekston en konata lingvo.
  • BelE aranĝita; eksterordinarE bela; senpagE ricevebla.
  • Tre entuziasmE; egE rapidE; multE kostE.

SED EN ESPERANTO KROME ILI HAVAS TRE VASTAN UZON POR INDIKI MANIEROJN DE AGADO, ILOJN DE AGADO, TEMPON, ktp.

  • mi venos fruE (tempo)
  • mi venos ĵaŭdE (tempo)
  • mi venos aŭtobusE (ilo)
  • mi venos senpreparE (maniero)
  • mi venos kunE (maniero)
  • mi restos hejmE (loko)
  • mi iros lernejEn (loko)
  • bleki hundE (maniero)

Apartaĵo de Esperanto

Normala frazo en Esperanto estas: Promenado estas bela. Sed se vi transformas ĝin al Promeni estas bele. vi devas uzi la adverbon anstataŭ la adjektivon.

Ĝenerala regulo:

Kiam la subjekto estas verbo, aŭ ne estas subjekto entute, oni uzas la adverbon.
Ekzemplo:
La domo estas varma.
Esti en la domo estas agrablE.
Estas varme ĉi tie.



Ekzerco 2.7. A
Ekzerco 2.7.B




Aldona parto por anglalingvanoj 2

Aldona parto por azianoj - 2 ĈEFE PRI LA PLURALO



iru al la ĉapitro 3-a
reiru al la ĉapitro 1-a