Ĉapitro 8-a: Malsamoj inter versioj

El La bona lingvo
Iri al: navigado, serĉi
 
(7 mezaj versioj de la sama uzanto ne montriĝas)
Linio 3: Linio 3:
 
<br>
 
<br>
  
'''''LINGVO SEN ESCEPTOJ'''''
+
'''Ĉapitro 8-a:'''
 +
<br>
 +
<br>
 +
 +
'''Kelkaj finaj detaloj'''
 
<br>
 
<br>
 
<br>
 
<br>
'''''8.1. Ĝenerale'''''
 
  
Esperanto almenaŭ teorie devas esti lingvo sen esceptoj. Tio igas ĝin tre facile lernebla, kaj, cetere, '''''nur stultulo enmetus esceptojn en internacian lingvon.'''''
+
'''8.1. Teksto en la Fundamento - 1'''
  
Tamen kelkaj esceptoj estas sufiĉe ofte renkonteblaj en Esperanto-tekstoj.<Br>
+
15. La tiel nomataj vortoj “fremdaj”, t.e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fremda fonto, estas uzataj en la lingvo internacia sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion kaj la gramatikajn finiĝojn de tiu ĉi lingvo. Tia estas la regulo koncerne la bazajn vortojn, sed ĉe diversaj vortoj de unu radiko estas pli bone uzi senŝanĝe nur la vorton bazan kaj formi la ceterajn derivaĵojn el tiu ĉi lasta laŭ la reguloj de la lingvo internacia. Ekz. ''tragedi|o'', sed ''tragedi|a''; ''teatr|o'', sed ''teatr|a'' (ne: ''teatrical|a''), k.t.p.<br>
 
<br>
 
<br>
  
'''''8.2. dank' al'''''
+
'''8.2. Klarigoj pri la ĉi-supra teksto'''
  
Oni ofte trovas frazojn kiel ''ili vivas dank' al Dio''; ''dank' al vi mi estas savita'', ktp.
+
Ĉi tiu regulo ŝajnas facile aplikebla, sed ĝi ne estas tia.  La regulo diras, ke se oni elektas la radikon “ministr-” por membro de la registaro, ĉiuj aliaj vortoj en tiu kampo devas esti derivataj de tio, kaj do oni devas diri “ministr-ejo” kaj ne #“ministerio”. Se oni elektas la radikon “redakt-” por relegi kaj ĝustigi artikolojn por libro aŭ gazeto, oni poste devas diri “redaktisto/redaktanto/redaktejo” kaj ne #“redaktoro/redakcio”.<br>
  
Simple temas pri erara elizio. Oni rajtas nur elizii la substantivojn finaĝantajn per ''-o'' [amiko --> amik'; virino --> virin', ktp.] aŭ la artikolon ''la'' en difinitaj kondiĉoj [''la'' --> ''l' '']
+
En la nuntempe uzata Esperanto tiuj radikaj duoblaĵoj estas multaj, tro multaj. Ili venas de la kutimoj en eŭropaj lingvoj. Neniu kuraĝas diri “geografio/geografiisto” aŭ “geografo/geograf-scienco”.  Cetere, en la Fundamento mem troviĝas tiaj duoblaĵoj, Zamenhof uzis ilin kaj ĉiuj ĉefaj vortaroj daŭrigis tiun kutimon.
  
'''''Uzu ĉiam nur la regulan 'danke al'. '''''
+
La ĝenerala konsilo povas nur esti: provu kiel eble plej apliki tion, kion la Fundamento diras.
  
 +
Kaj ni rimarku, ke, kiam Zamenhof skribis: ''La tiel nomataj vortoj “fremdaj”, t.e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fremda fonto, estas uzataj en la lingvo internacia sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion kaj la gramatikajn finiĝojn de tiu ĉi lingvo.'', li kaj liaj samtempuloj tute ne pensis pri ekstereŭropaj lingvoj kaj pro tio estas uzataj vortoj kiel '''kadiologo''', kiun ĉiuj eŭropaj lingvoj prenis el la konstruitaj vortoj surbaze de la greka fare de eŭropaj sciencistoj.<br>
 +
Bonŝance lastatempo oni komencas pensi pri azianoj kaj oni komencas proponi, ne ankoraŭ vaste uz,i vortojn kiel '''kor-kuracisto'''
 +
<br>
 +
<hr>
 +
'''''[[Ekzerco 8.1.]]'''''
 +
<hr>
 +
<br>
  
'''''8.3 La vort-ordo en Esperanto estas libera. Jes, sed kun prudento'''''
+
'''8.3. Teksto en la Fundamento - 2'''''
  
'''Vortordo en Esperanto'''  
+
16. La finiĝo o de substantivoj kaj la a de la artikolo povas esti iafoje forlasataj kaj anstataŭataj de apostrofo pro belsoneco. Ekz. ''Ŝiller’'' (Schiller) anstataŭ ''Ŝiller|o''; ''de l’ mond|o'' anstataŭ ''de la mond|o''; ''dom’'' anstataŭ ''dom|o''.<br>
+
<br>
Ni jam parolis pri ĉi tiu temo en la unua ĉapitro, sed ĉi tie ni donas pri ĝi pli da informoj. En Esperanto la vortordo estas libera, t. e. en ĝi ne ekzistas specialaj vortordo-reguloj, oni devas klopodi nur je klareco kaj bonsoneco. Tamen, ankaŭ en Esperanto validas certaj principoj, kiujn malobei ne estas konsilinde, ĉar ili kongruas kun iom ĝeneralaj reguloj pri lingvo-funkciado.
+
  
Tio estas ebla, ĉar la akuzativa finaĵo garantias la nepran rekonon de la frazelementoj. Sed oni ne faru ŝanĝon senkaŭze, ĉar oni atentu, ke la unua vorto en la frazo ricevas apartan atenton.
+
'''8.4. Klarigo pri la ĉi-supra teksto'''
+
'''Ordinara vortordo'''
+
+
'''la artikolo'''
+
  
la artikolo ĉiam estu antaŭ la esprimo, al kiu ĝi rilatas: ''la domo'', ''la bela domo''. ''la domo bela''. Nur foje en poemoj oni trovas esprimojn kiel ''homa la familio'', ''milda la vespero''. ''la homan tiras familion''.Ĉi tie temas pri poemaj bezonoj pro la ritmo de versoj. Oni neniam uzu tion en normala parolado aŭ proza teksto.
+
Tiu regulo estas ĉefe aplikata en poem-arto. Mi neniam aŭdis ĝin en la parolata Esperanto kaj bonaj poemistoj aplikas ĝin kiel eble plej malmulte, ĉar ĝi aŭtomate donas al Esperanto la guston de poema Esperanto.
+
+
Intermeteblaj estas:
+
+
a) '''adverbo''' (ĉar ĝi same rilatas senpere al la predikato): “ŝi bele kantas.” Antaŭmeto akcentas la adverbon: “bele ŝi kantas.”
+
+
b) '''persona pronomo en akuzativo''', sed tio estas ŝatata de kelkaj, kiuj diras ''Mi vin amas.'' kaj similajn frazojn dum esperantistoj kun aliaj gepatraj lingvoj preferas la pli rektan ''Mi amas vin.'' Ni ne aparte rekomndas ĝin.
+
+
Cetere la '''subjekto-predikato-subfrazon''' oni rigardu kvazaŭ '''nedisigeblan tuton'''. Kiel tian oni povas ĝin laŭnecese ŝovi tien-tien ĉi en la frazo. Precipe validas tio pri la personpronoma subjekto. Oni do ne diru: “li en la ĝardeno hieraŭ kun mia amiko promenis.” Sed: “li promenis hieraŭ ...” aŭ: “en la ĝardeno hieraŭ li promenis…”  aŭ: “kun mia amiko li promenis ...aŭ: hieraŭ kun mia amiko en la ĝardeno li promenis.”
+
+
Rim. I. Se tiaokaze oni tamen intermetas plurajn frazelementojn (participon aŭ komplementon statan aŭ manieran) oni metu ilin inter komojn: “fine li, post multaj malfacilaĵoj, sukcesis realigi siajn pensojn;” “mi invitis lin, sed li, pro sia granda okupiteco, ne povis veni.” Tia intermeto estas konsilinda nur, se la personpronoma subjekto estas apogita per adverbo, konjunkcio k.s. (fine li; sed li; li mem).
+
+
2. Inter predikaton kaj ĝian infinitivan komplementon oni metu maksimume personpronoman objekton aŭ adverbon rilatantan al la infinitivo: “mi volus lin vidi; mi ne povas bone distingi.”
+
+
3. Oni loku apude la du partojn de kompleksaj verboformoj. Kelkaj, sed ne ĉiuj, penas, ke estas pli elegante meti inter ili personpronomojn, demonstrativojn, adverbojn; per tio oni iom malpliigas la efekton de ilia pezeco: “se mi estus lin vidinta; li estas ege ofendita; se mi estus tion sciinta.
+
  
4. komplemento kun prepozicio, precipe longa, staras ordinare post la objekto. Sed oni povas ĝin antaŭmeti: a) por ĝin akcenti; b) se la objekto estas pli longa: “mi donis al la knabo multajn interesajn librojn.” 
+
Komparu ĉi tiujn du poemojn:
+
5. Adjektivojn kutime oni metas antaŭe; sed oni povas loki ilin post la substantivo: a) por ilin akcenti; b) se du adjektivoj estas ligitaj per kaj: “li estas homo malgrandanima kaj ege avara.” c) se ili havas suplementon: “vizaĝo plena de cikatroj; homo ŝatata de ĉiuj.”
+
+
Rim. II. Pri la antaŭmeto de la adjektivo plus suplemento vidu sube ĉe la akcentado. La suplementon oni metas kutime post la postmetita epiteto, sed mallongajn personpronomajn suplementojn oni povas antaŭmeti al ĝi: “la libron de mi ricevitan li perdis.” Tio estas eĉ preferinda. Tre malkonsilinde estas meti la suplementon antaŭ la adjektivo. Oni do ne diru: “la per multaj klopodoj realigita projekto.” Tia konstruo estas pli tolerebla, kiam la substantivo havas mem suplementon: c) “ŝi sentis la en ĉiu homo denature troviġantan deziron eltiri sin el mizero.” d) en kelkaj kutimaj esprimoj: “Lingvo Internacia.” e) ofte ĉe alparolo:”Patro nia; kara mia.”
+
+
  
+
''La espero''
'''Ligita vortordo'''<br>
+
  
Tian ligitan vortordon oni trovas precipe ĉe kelkaj adverboj, ĉe la rilativoj kaj ĉe la objektoj aŭ predikativoj en certaj okazoj.
+
En la mondon venis nova sento,<br>
+
tra la mondo iras forta voko;<br>
I. Adverboj. l. La adverbojn ''ankaŭ'' kaj ''eĉ'' oni metu antaŭ la vorton, kiun ili senpere rilatas. De ilia ĝusta loko, nome, dependas la preciza senco de la frazo: “Ankaŭ ŝi dancis hieraŭ en la korto” (krom aliaj ankaŭ ŝi); “eĉ li montris al mi la leteron” (ne nur aliaj, sed li mem). “Ŝi ankaŭ dancis hieraŭ en la korto” (krom kanti ktp.); “li eĉ montris al mi la leteron” (ne nur parolis pri ĝi). “Ŝi dancis ankaŭ hieraŭ en la korto” (krom hodiaŭ); “li montris eĉ al mi la leteron” (ne nur al la koncernatoj). “Ŝi dancis hieraŭ ankaŭ en la korto” (krom en la ĉambro); “li montris al mi eĉ la leteron” (ne nur la kopion).
+
per flugiloj de facila vento<br>
+
nun de loko flugu ĝi al loko.<br>
2. Pri ''almenaŭ'' validas la samo: “almenaŭ ili aprobis la principon” (dum aliaj tion eĉ ne faris); “ili aprobis almenaŭ la principon” (sed ne la ceteron).
+
+
3. Ni vidis, ke la klarigan ''ja'' oni povas meti komence de la frazo: ”ja mi ne esperis tion”, aŭ, se ĝi estas mallonga, ce la fino: “venu ja!” Sed en la okazoj, kiam ĝi emfazas nur unu vorton, ja devas stari ĝuste antaŭ tiu: “ili havos pacon, sed ja kruelan.”
+
+
Rim. II. Kiam la nea vorto koncernas predikativon post ''esti'', Zamenhof kutime esprimas ĝin antaŭ la verbo esti: “vi ne estas tiu viro, kiu povus regi la venĝan glavon!” – “palpu forte: ne estas ni fantomoj! Konvinkiĝu!”
+
+
5. Ankoraŭ ne. Zamenhof kutime metas la nean vorton antaŭ la verbo kaj ''ankoraŭ'' post ĝi: ne venis ankoraŭ tempo, ke ni estu tro pedantajZ; vi ja ne povas ankoraŭ atingi la aĝon de 30 jarojZ; tio ne estas ankoraŭ ĉio, kion oni bezonas por povi instruiZ; tial personoj, kiuj ne bone konas ankoraŭ la spiriton de la lingvo ... Z.
+
+
6. Plu ne. Ĉe ZAMENHOF same ''ne'' staras ĉiam antaŭ la verbo, kaj ''plu'' staras plejofte antaŭe: si plu ne sciisZ; mi min mem plu ne rekonasZ; vi ne estas plu MoorZ. Kutime nenion plu staras kune: mi havas nenion plu; ĉu vi nenion plu postulas? Sed oni ne povas rigardi tion deviga, kaj estas permeseblaj ankaŭ la forrnoj: ne sciis plu aŭ ne plu sciis ktp.
+
+
II. Rilativoj. l. Post kies oni metas senpere la determinaton, eĉ se predikativo: la socia problemo, kies unu el la reprezentantoj kaj viktimoj ŝi estisZ .
+
+
2. Se al iu vorto de ĉefpropozicio rilatas rilativa subpropozicio, ĝi devas tiun sekvi senpere. Tio estas farebla aŭ per inverso de vortordo aŭ per la intermeto de la subpropozicio: tie venas la homo, kiun ni atendas; la homo, kiun ni atendas, venas tie. Do ĉe postmetitaj subpropozicioj ĉiam la reprezentato venas en la finon de la ĉefpropozicio, egale ĉu ĝi estas subjekto, objekto aŭ adjekto. Apozicion oni devas antaŭmeti, se ĝi havas suplementon, kaj, ĉe la ordinara vortordo, la subpropozicio ŝajnus rilati a1 tiu ĉi suplemento: filo de mia amiko, Karlo, kiun vi konas, mortis hieraŭ. Ĉe la kutima vortordo (Karlo, filo de mia amiko) la subpropozicio "kiun vi konas" sajnas rilati al la vorto "amiko".  
+
  
'''Reliefigo de frazelementoj'''  
+
Ne al glavo sangon soifanta<br>
+
ĝi la homan tiras familion:<br>
La reliefigo de la diversaj frazelementoj okazas jene:
+
al la mond' eterne militanta<br>
 +
ĝi promesas sanktan harmonion.<br>
 +
 
 +
Sub la sankta signo de l' espero<br>
 +
kolektiĝas pacaj batalantoj,<br>
 +
kaj rapide kreskas la afero<br>
 +
per laboro de la esperantoj.<br>
 +
 
 +
Forte staras muroj de miljaroj<br>
 +
inter la popoloj dividitaj;<br>
 +
sed dissaltos la obstinaj baroj,<br>
 +
per la sankta amo disbatitaj.<br>
 +
 
 +
Sur neŭtrala lingva fundamento,<br>
 +
komprenante unu la alian,<br>
 +
la popoloj faros en konsento<br>
 +
unu grandan rondon familian.<br>
  
l. la verbon oni akcentas metante ĝin antaŭ la subjekton: kuregis la knabo per sia tuta forto, sed li ne povis atingi la papilion. Tian inversigon oni uzas ĉiam en intermetitaj aŭ postmetitaj frazoj citatitaj: "venu - diris Petro - mi montros al vi la libron"; "vi estas prava", diris la knabino. Sed oni ne uzu inversigon, se la subjekto estas persona pronomo:"mi konsentas - li diris - via opinio estas tre trafa"; "vivu!" ili kriis unuanime. Tute superflue, eĉ malbonefekte, estas
+
Nia diligenta kolegaro<br>
postmeti la pronomon personan al ordonmoda verbo. Oni do ne diru: "Venu li". "lru ni". "Laboru ili!" sed simple: "Li venu!"; ''Ni iru!"; 'Ili laboru!" Nome la postmetita persona pronomo ricevas fortan akcenton (vidu poste). Se oni volas speciale akcenti tiaokaze la verbon, oni povas ĝin emfazi per ja aŭ do: li venu ja!; ili laboru do!
+
en laboro paca ne laciĝos,<br>
 +
ĝis la bela sonĝo de l' homaro<br>
 +
por eterna ben' efektiviĝos.<br>
 
   
 
   
2. La subjekton, se ĝi estas substantivo, oni povas akcenti per tio, ke oni faras el ĝi apartan propozicion kun estas, kaj el la predikato oni faras subpropozicion: estis Paulo, kiu aranĝis la aferon; estis liaj amikoj, kiuj lin perfidis. Superflua estas tio, se la subjekto estas sen tio akcentita per si mem: Paŭlo mem aranĝis la aferon. Se la subjekto estas persona pronomo, sufiĉas ĝin postmeti al la predikato: la aferon aranĝis mi; ni jam sufiĉe penis, nun penu ili. En la dua propozicio de frazo oni same povas akcenti la subjekton per postmeto: mi atendis Petron, sed venis lia frato; mi ne esperis, ke min akceptos tie ĉi konatoj.
 
 
3. La objekton oni akcentas antaŭmetante ĝin alla subjekto plus predikato: grandan cagrenon vi faris aŭ mi; kondamnon mi ne timas; nur venĝon mi avidasZ; eĉ muson li ne povas vidi Zamenhof Preĉipe ofte antaŭmetas la infinitivan objekton: uzi tion ni devas ciam eviti; diri tion oni povas tre ofte, sed ne ciam.
 
  
4. La predikativon oni akcentas metante ĝin antaŭ la subjekto plus predikato: granda estis mia cagreno; prezidanto oni /in e/ektis; dormi li ŝajnas.
+
''Paraŝutisto''
  
5. La komplementojn oni akcentas same per antaŭmeto: en la gardeno tio okazis; senkauze li koleras.  
+
Vi estis je l’dekoka jar',<br>
 +
Vi havis jam la ruĝan ĉapon,<br>
 +
Kaj lernis nur pri unu far':<br>
 +
Al ĉio, pafon.<br>
 +
Nevole iĝis vi faŝisto,<br>
 +
Paraŝutisto.<br>
  
6. La adjektivojn oni akcentas kutime per postmeto: tio estas supozo absurda. Preĉipe ce slavaj esperantistoj oni trovas la disigon de substantivo kaj adjektivo per la intermeto de predikato: kaj strange: ju pli civilizita estas lando, des pli grandan ĝuas sukceson la kuracfuŝistoj; mi estas certa, ke brilan vi havos sukceson. Tia uzo estas plene rajtiĝita, ĉar pro la akordigo de substantivo kaj ĝia adjektivo ilia kunaparteno estas ciam klara. Ĝi do meritas esti generale uzata por la tre forta akcentado de la adjektivo. Same fortege ni akcentas la adjektivon, se ĝian komplementon oni metas inter ĝi kaj la postsekva substantivo: ni eniris la plenplenan de homoj salonon. Tion uzas precipe la slavoj, ofte sendistinge, aliflanke ĝin tute evitas okcidentanoj. Oni devus ĝin uzi generale, sed rezervi por la akcentado de la adjektivo.  
+
Kaj do de batal' al batal'<br>
 +
Formiĝis la inteligento,<br>
 +
Kaj scias vi, ke en real'<br>
 +
'stas nur du gentoj:<br>
 +
L'bonmora kaj la terorista,<br>
 +
Paraŝutisto.<br>
  
Kiel ni vidis, la loko de la plej forta akcento estas la komenco de la frazo; tiu akcento tamen ne validas por la subjekto, ĉar tie ja estas ĝia loko kutima. Alia akcenta loko estas la fmo de la frazo. Precipe validigas tiu akcento por la unusilabaj vortoj, ĉar ili sekvas tie senakcentan silabon kaj post ili sekvas paŭzo. Zamenhof mem atentiĝis pri tio, dirante, ke li metas ciam gravan elementon al la fino de la frazo
+
Kaj vi fariĝis galonul'<br>
+
Heroo de ĉiuj malvenkoj<br>
..'''La cefa principo estas: klaro.'''''
+
Kaj kronis gloro kaj gratul'<br>
 +
Viajn inventojn,<br>
 +
De vi, torturspecialisto,<br>
 +
Paraŝutisto.<br>
 +
 
 +
Alvenis tiam la honor'<br>
 +
Ordenoj belaj kaj medaloj,<br>
 +
Pro ĉiu kugl' al ies kor'<br>
 +
Pro ĉiuj faloj,<br>
 +
Pro ĉiu kruc' sur via listo,<br>
 +
Paraŝutisto.<br>
 +
 
 +
Sed bedaŭrinde pro misŝanc'<br>
 +
Finiĝos nun la temp' milita,<br>
 +
Ne plu batal' ne plu da sang'<br>
 +
Estont' fuŝita;<br>
 +
Finita la labor' artista.<br>
 +
Paraŝutisto.<br>
 +
 
 +
'stas nur laboro de virin',<br>
 +
Komandi al viroj kun menso,<br>
 +
Cetere mi instruis vin<br>
 +
Pri l’ĝusta senco<br>
 +
De l’vorto kontraŭmilitisto.<br>
 +
Paraŝutisto.<br>
 +
 
 +
Ja daŭras plu via talent.'<br>
 +
Aranĝas vi ĉiun embuskon.<br>
 +
Sen vera paf' estas event'<br>
 +
De nun sen gusto.<br>
 +
Vi tial eble ŝajnas trista.<br>
 +
Paraŝutisto.<br>
 +
 
 +
Se jukas vin la konscienc'<br>
 +
Ke monon gajnas vi sen batoj,<br>
 +
Utilu plu via scienc.'<br>
 +
Ĉe viaj fratoj:<br>
 +
Dungiĝas nun ŝtat-policistoj<br>
 +
Paraŝutisto.<br>
 +
 
 +
 
 +
'''''ATENTU''''':
 +
 
 +
1 - #'stas = estas. Temas pri neregula vorto uzata ĉefe de francaj esperantistoj
 +
 
 +
2 - Neniam sekvu la uzon diri '''#dank' al''' anstataŭ '''danke al''''. Temas pri eraro. Oni ne rajtas elizii la '''e''''. Oni faras tion pro influo de eŭropaj lingvoj.<br>
 +
#dank' al &rarr; danke al
 +
 
 +
 
 +
<br>
 +
<hr>
 +
'''''[[Ekzerco 8.2.]]'''''
 +
<hr>
 +
<br>
 +
<br>
 +
 
 +
'''8.5. Teksto en la Fundamento - 3-a'''
 +
<br>
 +
 
 +
''Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino. – Alportu al mi metron da nigra drapo (Metro de drapo signifus metron, kiu kuŝis sur drapo, aŭ kiu estas uzata por drapo). “Da” post ia vorto montras, ke tiu ĉi vorto havas signifon de mezuro.FE.32''
 +
<br>
 +
 
 +
'''8.6. Klarigo pri la ĉi-supra teksto'''<br>
 +
<br>
 +
 
 +
La vorteto ''da'' ligas kvantan aŭ mezuran vorton al la mezurata aĵo.
 +
 
 +
kilogramo '''''da''''' pano<br>
 +
litro '''''da''''' lakto<br>
 +
skatolo '''''da''''' rizo<br>
 +
amason '''''da''''' komencantoj<br>
 +
du milionoj '''''da''''' rubloj<br>
 +
iom '''''da''''' valizoj<br>
 +
tiom '''''da''''' feliĉo<br>
 +
multe '''''da''''' problemoj<br>
 +
 
 +
Ŝi aĉetis faskon da ligno, iom da nigra pano, [iom] da malbonspeca faruno kaj [iom] da lakto.
 +
 
 +
''''''[La vortoj fasko kaj iom montras kvantojn. La da-esprimoj montras, el kio konsistas la diversaj kvantoj.]'''''
 +
 
 +
Por ĉiu aĉetita funto da teo tiu ĉi komercisto aldonas senpage funton da sukero.FE.31
 +
 
 +
Ha, Dio nin gardu! Kia grandega amaso da oro!
 +
 
 +
Sur la arbo sin trovis multe (aŭ multo) da birdoj.<sup>FE.32</sup>
 +
 
 +
Mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo.<sup> FE.35</sup>
 +
 
 +
La riĉulo havas multe da mono.<sup> FE.37</sup>
 +
 
 +
Li havas pli da mono, ol li povas kalkuli.
 +
 
 +
Nur nun ŝi eksentis, [...] kiom da fortoj forprenis de ŝi la malvarmo.
 +
 
 +
Tiu ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo. <sup>FE.32</sup>
 +
 
 +
'''''Ne diru: *Sur la tablo troviĝas da butero.* *Ŝi aĉetis da faruno.* Oni devas diri ekz.: Sur la tablo troviĝas iom da butero. Ŝi aĉetis iom da faruno. (Plej ofte oni tamen diru simple: Sur la tablo troviĝas butero. Ŝi aĉetis farunon.)'''''
 +
 
 +
 
 +
''Nombraj vortetoj aperas normale sen'' '''''da''''' ''kiel rekta priskribo de ĉefvorto:''
 +
 
 +
Tie loĝas du Esperantistoj.
 +
 
 +
Mi havas cent pomojn.
 +
 
 +
Tiu ĉi vilaĝo havas du mil loĝantojn.
 +
 
 +
''Nombrovortoj kun O-finaĵo kiel miliono, miliardo, deko kaj cento tamen bezonas da. Ili aperas kiel ĉefvorto kun da-esprimo kiel priskribo:''
 +
 
 +
Mi havas centon da pomoj.<sup> FE.14</sup>
 +
 
 +
Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj.<sup> FE.14</sup>
 +
 
 +
Mi aĉetis dekduon da kuleroj.<sup> FE.14</sup>
 +
 
 +
''Ne uzu N-finaĵon post da.''
 +
 
 +
''Post da oni ne povas uzi N-finaĵon, ĉar da-esprimo neniam estas mem objekto. La kvanta esprimo antaŭ da tamen povas esti objekto: Li portas multon da valizoj.''
 +
 
 +
''Sed la kvanta esprimo ofte estas kvanta E-vorto aŭ kvanta vorteto, kiu ne povas ricevi N-finaĵon, eĉ kiam ĝi rolas kiel objekto:''
 +
 
 +
La riĉulo havas multe da mono.<sup> FE.37</sup> = La riĉulo havas multon da mono. (Nepre ne: *La riĉulo havas multe da monon.*)
 +
 
 +
Kiom da pano vi volas? = Kiel grandan kvanton da pano vi volas? (Nepre ne: *Kiom da panon vi volas?*)
 +
<br>
 +
<hr>
 +
'''''[[Ekzerco 8.3.]]'''''
 +
<br>
 +
<hr>
 +
<br>
 +
 
 +
'''8.7. Teksto en la Fudamento - 4-a'''
 +
 
 +
''La sufikso “um” ne havas difinitan signifon, kaj tial la (tre malmultajn) vortojn kun “um” oni devas lerni, kiel simplajn vortojn. Ekzemple: plenumi, kolumo, manumo. – Mi volonte plenumis lian deziron.<sup>FE.42</sup>''
 +
<br>
 +
<Br>
 +
 
 +
'''8.8. Klarigo pri la ĉi-supra teksto'''
 +
<br>
 +
 
 +
La pluraj signifoj de ''um'' povas esti grupigitaj en kelkajn grupojn.
 +
 
 +
 
 +
''''Agi per io''''
 +
 
 +
''Multaj UM-verboj signifas “agi en certa maniero per tio, kio staras antaŭ UM”:''
 +
 
 +
folio → foliumi = turni la foliojn de libro aŭ gazeto por rapide kaj pase iom legi<br>
 +
palpebro → palpebrumi = rapide fermi kaj malfermi la palpebrojn<br>
 +
okulo → okulumi = ĵeti avidan, amdeziran rigardon al iu<br>
 +
brako → brakumi = ĉirkaŭbraki<br>
 +
 
 +
''''Provizi per io''''
 +
 
 +
''Iuj UM-verboj signifas “provizi en certa maniero per tio, kio staras antaŭ UM”:''
 +
 
 +
aero → aerumi = elmeti al aero, enlasi aeron por freŝigi<br>
 +
suno → sunumi = elmeti al la sunradioj<br>
 +
sukero → sukerumi = kovri per sukero<br>
 +
sapo → sapumi = kovri aŭ ŝmiri per sapo (= sapi)<br>
 +
 
 +
''''Ekzekutado''''
 +
 
 +
''Grupo de UM-verboj montras manieron de ekzekutado, mortigado:''
 +
 
 +
kruco → krucumi = najli aŭ ligi al kruco por mortigi<br>
 +
pendi → pendumi = pendigi per ŝnuro ĉirkaŭ la kolo por mortigi<br>
 +
ŝtono → ŝtonumi = mortigi per ĵetado de ŝtonoj<br>
 +
gaso → gasumi = mortigi per venena gaso<br>
 +
dek → dekumi = ekzekuti ĉiun dekan homon el grupo por puni la tutan grupon (komparu kun dekuma)<br>
 +
kvarono → kvaronumi = ekzekuti per tranĉado en kvar partojn<br>
 +
 
 +
''''Vestaĵparto''''
 +
 
 +
''Iuj UM-vortoj estas nomo de vestaĵparto aŭ simila afero. Tio, kio staras antaŭ UM montras korpoparton, ĉe kiu la afero troviĝas:''
 +
 
 +
kolo → kolumoFE.42 = vestaĵparto, kiu ĉirkaŭas la kolon<br>
 +
mano → manumoFE.42 = la ekstrema ĉemana parto de maniko<br>
 +
plando → plandumo = la plata malsupro de ŝuo<br>
 +
dorso → dorsumo = surdorsa parto de ekz. jako aŭ ĉemizo<br>
 +
nazo → nazumo = speco de okulvitroj, kiuj fiksiĝas pinĉe sur la nazo<br>
 +
buŝo → buŝumo = buŝingo, kiu malhelpas mordadon (uzata ekz. ĉe hundo)<br>
 +
hufo → hufumo = huffero, protekta ferpeco por hufo (ekz. de ĉevalo)<br>
 +
Rimarku, ke brakumo ne signifas “maniko”, sed “ĉirkaŭbrakado”, kvankam brako estas korpoparto.<br>
 +
 
 +
''''Nombrosistemo''''
 +
 
 +
''UM estas uzata en matematiko por fari nomojn de nombrosistemoj. Oni metas UM post nombro, kiu montras, kiom da ciferoj uzas la sistemo:''
 +
 
 +
du → duuma nombrosistemo = sistemo kun du ciferoj, binara sistemo<br>
 +
dek → dekuma nombrosistemo = sistemo kun dek ciferoj, decimala sistemo (komparu kun dekumi)<br>
 +
dek ses → deksesuma nombrosistemo = sistemo kun dek ses ciferoj<br>
 +
 
 +
''''Diversaj UM-vortoj''''
 +
 
 +
malvarma → malvarmumiFE.42 = malsaniĝi je tuso, nazkataro k.t.p. (supoze pro malvarmo)<br>
 +
plena → plenumiFE.42 = fari plene (taskon, devon k.s.)<br>
 +
gusti → gustumi = senti guston, provi guston<br>
 +
aminda → amindumi = montri sin aminda al iu por kapti ties amon<br>
 +
cerbo → cerbumi = forte kaj pene pensi<br>
 +
loto → lotumi = (dis)doni/premii laŭ decido per lotado<br>
 +
alfabeto → alfabetumo = lernolibro pri skribado kaj legado (per alfabeto)<br>
 +
bruli → brulumo = inflamo<br>
 +
komuna → komunumo = administra distrikto ĉirkaŭ urbo, societo aŭ organizo kunlabora, kunloĝa k.t.p.<br>
 +
lakto → laktumo = laktaspekta semo de fiŝo<br>
 +
korto → kortumo = granda kaj grava juĝejo<br>
 +
dekstra → dekstruma = tia, ke ĝi turniĝas aŭ volviĝas dekstren (horloĝdirekten)<br>
 +
proksima → proksimume = ne ekzakte, ĉirkaŭ<br>
 +
somero → somerumi = pasigi somerajn feriojn en agrabla loko<br>
 +
 
 +
''''Superfluaj UM''''
 +
 
 +
''En iuj UM-verboj UM estas superflua, ĉar simpla sensufiksa verboformo bone taŭgas, ekz.: butonumi= butoni, akvumi = akvi, salumi = sali, kuprumi = kupri, tendumi = tendi.
 +
Simplan verbon oni uzu por ago, kiu rekte kaj simple rilatas al signifo de la radiko. UM-verbo taŭgas por alia, pli speciala signifo, kiel ekz. ĉe foliumi kaj okulumi. Multaj iamaj UM-verboj estas nuntempe uzataj sen UM.''
 +
 
 +
''''Novaj UM-vortoj''''
 +
 
 +
''Se oni volas krei novan UM-vorton, oni estu tre singarda, ĉar aliaj ĝin eble ne komprenos. UM-vorto, kiu aliĝas al iu el la ĉi-antaŭaj grupoj, pli facile akceptiĝas, dum UM-vorto, kiu ne similas al jam ekzistanta UM-vorto, estas pli malfacile enkondukebla. Ofte oni tamen faras okazan UM-vorton, kiu kompreniĝas pro la kunteksto, kaj kiu poste malaperas.''
 +
 
 +
''''Ordinara radiko''''
 +
 
 +
''Iafoje UM aperas kiel ordinara radiko kun diversaj improvizaj signifoj:''
 +
 
 +
umo = afero kies nomon oni momente ne memoras, afero stranga aŭ nepriskribebla...
 +
umi = fari ion nedifineblan, strangan, hontindan...
 +
 
 +
<br>
 +
<hr>
 +
'''''[[Aldona parto por anglalingvanoj - 8]]'''''
 +
 
 +
<hr>
 +
<br>
 +
 
 +
'''''iru al la [[ĉapitro 9-a]]'''''<br>
 +
'''''reiru al la [[ĉapitro 7-a]]'''''

Nuna versio ekde 18:18, 6 Feb. 2022



Ĉapitro 8-a:

Kelkaj finaj detaloj

8.1. Teksto en la Fundamento - 1

15. La tiel nomataj vortoj “fremdaj”, t.e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fremda fonto, estas uzataj en la lingvo internacia sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion kaj la gramatikajn finiĝojn de tiu ĉi lingvo. Tia estas la regulo koncerne la bazajn vortojn, sed ĉe diversaj vortoj de unu radiko estas pli bone uzi senŝanĝe nur la vorton bazan kaj formi la ceterajn derivaĵojn el tiu ĉi lasta laŭ la reguloj de la lingvo internacia. Ekz. tragedi|o, sed tragedi|a; teatr|o, sed teatr|a (ne: teatrical|a), k.t.p.

8.2. Klarigoj pri la ĉi-supra teksto

Ĉi tiu regulo ŝajnas facile aplikebla, sed ĝi ne estas tia. La regulo diras, ke se oni elektas la radikon “ministr-” por membro de la registaro, ĉiuj aliaj vortoj en tiu kampo devas esti derivataj de tio, kaj do oni devas diri “ministr-ejo” kaj ne #“ministerio”. Se oni elektas la radikon “redakt-” por relegi kaj ĝustigi artikolojn por libro aŭ gazeto, oni poste devas diri “redaktisto/redaktanto/redaktejo” kaj ne #“redaktoro/redakcio”.

En la nuntempe uzata Esperanto tiuj radikaj duoblaĵoj estas multaj, tro multaj. Ili venas de la kutimoj en eŭropaj lingvoj. Neniu kuraĝas diri “geografio/geografiisto” aŭ “geografo/geograf-scienco”. Cetere, en la Fundamento mem troviĝas tiaj duoblaĵoj, Zamenhof uzis ilin kaj ĉiuj ĉefaj vortaroj daŭrigis tiun kutimon.

La ĝenerala konsilo povas nur esti: provu kiel eble plej apliki tion, kion la Fundamento diras.

Kaj ni rimarku, ke, kiam Zamenhof skribis: La tiel nomataj vortoj “fremdaj”, t.e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fremda fonto, estas uzataj en la lingvo internacia sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion kaj la gramatikajn finiĝojn de tiu ĉi lingvo., li kaj liaj samtempuloj tute ne pensis pri ekstereŭropaj lingvoj kaj pro tio estas uzataj vortoj kiel kadiologo, kiun ĉiuj eŭropaj lingvoj prenis el la konstruitaj vortoj surbaze de la greka fare de eŭropaj sciencistoj.
Bonŝance lastatempo oni komencas pensi pri azianoj kaj oni komencas proponi, ne ankoraŭ vaste uz,i vortojn kiel kor-kuracisto


Ekzerco 8.1.



8.3. Teksto en la Fundamento - 2

16. La finiĝo o de substantivoj kaj la a de la artikolo povas esti iafoje forlasataj kaj anstataŭataj de apostrofo pro belsoneco. Ekz. Ŝiller’ (Schiller) anstataŭ Ŝiller|o; de l’ mond|o anstataŭ de la mond|o; dom’ anstataŭ dom|o.

8.4. Klarigo pri la ĉi-supra teksto

Tiu regulo estas ĉefe aplikata en poem-arto. Mi neniam aŭdis ĝin en la parolata Esperanto kaj bonaj poemistoj aplikas ĝin kiel eble plej malmulte, ĉar ĝi aŭtomate donas al Esperanto la guston de poema Esperanto.

Komparu ĉi tiujn du poemojn:

La espero

En la mondon venis nova sento,
tra la mondo iras forta voko;
per flugiloj de facila vento
nun de loko flugu ĝi al loko.

Ne al glavo sangon soifanta
ĝi la homan tiras familion:
al la mond' eterne militanta
ĝi promesas sanktan harmonion.

Sub la sankta signo de l' espero
kolektiĝas pacaj batalantoj,
kaj rapide kreskas la afero
per laboro de la esperantoj.

Forte staras muroj de miljaroj
inter la popoloj dividitaj;
sed dissaltos la obstinaj baroj,
per la sankta amo disbatitaj.

Sur neŭtrala lingva fundamento,
komprenante unu la alian,
la popoloj faros en konsento
unu grandan rondon familian.

Nia diligenta kolegaro
en laboro paca ne laciĝos,
ĝis la bela sonĝo de l' homaro
por eterna ben' efektiviĝos.


Paraŝutisto

Vi estis je l’dekoka jar',
Vi havis jam la ruĝan ĉapon,
Kaj lernis nur pri unu far':
Al ĉio, pafon.
Nevole iĝis vi faŝisto,
Paraŝutisto.

Kaj do de batal' al batal'
Formiĝis la inteligento,
Kaj scias vi, ke en real'
'stas nur du gentoj:
L'bonmora kaj la terorista,
Paraŝutisto.

Kaj vi fariĝis galonul'
Heroo de ĉiuj malvenkoj
Kaj kronis gloro kaj gratul'
Viajn inventojn,
De vi, torturspecialisto,
Paraŝutisto.

Alvenis tiam la honor'
Ordenoj belaj kaj medaloj,
Pro ĉiu kugl' al ies kor'
Pro ĉiuj faloj,
Pro ĉiu kruc' sur via listo,
Paraŝutisto.

Sed bedaŭrinde pro misŝanc'
Finiĝos nun la temp' milita,
Ne plu batal' ne plu da sang'
Estont' fuŝita;
Finita la labor' artista.
Paraŝutisto.

'stas nur laboro de virin',
Komandi al viroj kun menso,
Cetere mi instruis vin
Pri l’ĝusta senco
De l’vorto kontraŭmilitisto.
Paraŝutisto.

Ja daŭras plu via talent.'
Aranĝas vi ĉiun embuskon.
Sen vera paf' estas event'
De nun sen gusto.
Vi tial eble ŝajnas trista.
Paraŝutisto.

Se jukas vin la konscienc'
Ke monon gajnas vi sen batoj,
Utilu plu via scienc.'
Ĉe viaj fratoj:
Dungiĝas nun ŝtat-policistoj
Paraŝutisto.


ATENTU:

1 - #'stas = estas. Temas pri neregula vorto uzata ĉefe de francaj esperantistoj

2 - Neniam sekvu la uzon diri #dank' al anstataŭ danke al'. Temas pri eraro. Oni ne rajtas elizii la e'. Oni faras tion pro influo de eŭropaj lingvoj.

  1. dank' al → danke al




Ekzerco 8.2.




8.5. Teksto en la Fundamento - 3-a

Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino. – Alportu al mi metron da nigra drapo (Metro de drapo signifus metron, kiu kuŝis sur drapo, aŭ kiu estas uzata por drapo). “Da” post ia vorto montras, ke tiu ĉi vorto havas signifon de mezuro.FE.32

8.6. Klarigo pri la ĉi-supra teksto

La vorteto da ligas kvantan aŭ mezuran vorton al la mezurata aĵo.

kilogramo da pano
litro da lakto
skatolo da rizo
amason da komencantoj
du milionoj da rubloj
iom da valizoj
tiom da feliĉo
multe da problemoj

Ŝi aĉetis faskon da ligno, iom da nigra pano, [iom] da malbonspeca faruno kaj [iom] da lakto.

'[La vortoj fasko kaj iom montras kvantojn. La da-esprimoj montras, el kio konsistas la diversaj kvantoj.]

Por ĉiu aĉetita funto da teo tiu ĉi komercisto aldonas senpage funton da sukero.FE.31

Ha, Dio nin gardu! Kia grandega amaso da oro!

Sur la arbo sin trovis multe (aŭ multo) da birdoj.FE.32

Mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. FE.35

La riĉulo havas multe da mono. FE.37

Li havas pli da mono, ol li povas kalkuli.

Nur nun ŝi eksentis, [...] kiom da fortoj forprenis de ŝi la malvarmo.

Tiu ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo. FE.32

Ne diru: *Sur la tablo troviĝas da butero.* *Ŝi aĉetis da faruno.* Oni devas diri ekz.: Sur la tablo troviĝas iom da butero. Ŝi aĉetis iom da faruno. (Plej ofte oni tamen diru simple: Sur la tablo troviĝas butero. Ŝi aĉetis farunon.)


Nombraj vortetoj aperas normale sen da kiel rekta priskribo de ĉefvorto:

Tie loĝas du Esperantistoj.

Mi havas cent pomojn.

Tiu ĉi vilaĝo havas du mil loĝantojn.

Nombrovortoj kun O-finaĵo kiel miliono, miliardo, deko kaj cento tamen bezonas da. Ili aperas kiel ĉefvorto kun da-esprimo kiel priskribo:

Mi havas centon da pomoj. FE.14

Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj. FE.14

Mi aĉetis dekduon da kuleroj. FE.14

Ne uzu N-finaĵon post da.

Post da oni ne povas uzi N-finaĵon, ĉar da-esprimo neniam estas mem objekto. La kvanta esprimo antaŭ da tamen povas esti objekto: Li portas multon da valizoj.

Sed la kvanta esprimo ofte estas kvanta E-vorto aŭ kvanta vorteto, kiu ne povas ricevi N-finaĵon, eĉ kiam ĝi rolas kiel objekto:

La riĉulo havas multe da mono. FE.37 = La riĉulo havas multon da mono. (Nepre ne: *La riĉulo havas multe da monon.*)

Kiom da pano vi volas? = Kiel grandan kvanton da pano vi volas? (Nepre ne: *Kiom da panon vi volas?*)


Ekzerco 8.3.



8.7. Teksto en la Fudamento - 4-a

La sufikso “um” ne havas difinitan signifon, kaj tial la (tre malmultajn) vortojn kun “um” oni devas lerni, kiel simplajn vortojn. Ekzemple: plenumi, kolumo, manumo. – Mi volonte plenumis lian deziron.FE.42

8.8. Klarigo pri la ĉi-supra teksto

La pluraj signifoj de um povas esti grupigitaj en kelkajn grupojn.


'Agi per io'

Multaj UM-verboj signifas “agi en certa maniero per tio, kio staras antaŭ UM”:

folio → foliumi = turni la foliojn de libro aŭ gazeto por rapide kaj pase iom legi
palpebro → palpebrumi = rapide fermi kaj malfermi la palpebrojn
okulo → okulumi = ĵeti avidan, amdeziran rigardon al iu
brako → brakumi = ĉirkaŭbraki

'Provizi per io'

Iuj UM-verboj signifas “provizi en certa maniero per tio, kio staras antaŭ UM”:

aero → aerumi = elmeti al aero, enlasi aeron por freŝigi
suno → sunumi = elmeti al la sunradioj
sukero → sukerumi = kovri per sukero
sapo → sapumi = kovri aŭ ŝmiri per sapo (= sapi)

'Ekzekutado'

Grupo de UM-verboj montras manieron de ekzekutado, mortigado:

kruco → krucumi = najli aŭ ligi al kruco por mortigi
pendi → pendumi = pendigi per ŝnuro ĉirkaŭ la kolo por mortigi
ŝtono → ŝtonumi = mortigi per ĵetado de ŝtonoj
gaso → gasumi = mortigi per venena gaso
dek → dekumi = ekzekuti ĉiun dekan homon el grupo por puni la tutan grupon (komparu kun dekuma)
kvarono → kvaronumi = ekzekuti per tranĉado en kvar partojn

'Vestaĵparto'

Iuj UM-vortoj estas nomo de vestaĵparto aŭ simila afero. Tio, kio staras antaŭ UM montras korpoparton, ĉe kiu la afero troviĝas:

kolo → kolumoFE.42 = vestaĵparto, kiu ĉirkaŭas la kolon
mano → manumoFE.42 = la ekstrema ĉemana parto de maniko
plando → plandumo = la plata malsupro de ŝuo
dorso → dorsumo = surdorsa parto de ekz. jako aŭ ĉemizo
nazo → nazumo = speco de okulvitroj, kiuj fiksiĝas pinĉe sur la nazo
buŝo → buŝumo = buŝingo, kiu malhelpas mordadon (uzata ekz. ĉe hundo)
hufo → hufumo = huffero, protekta ferpeco por hufo (ekz. de ĉevalo)
Rimarku, ke brakumo ne signifas “maniko”, sed “ĉirkaŭbrakado”, kvankam brako estas korpoparto.

'Nombrosistemo'

UM estas uzata en matematiko por fari nomojn de nombrosistemoj. Oni metas UM post nombro, kiu montras, kiom da ciferoj uzas la sistemo:

du → duuma nombrosistemo = sistemo kun du ciferoj, binara sistemo
dek → dekuma nombrosistemo = sistemo kun dek ciferoj, decimala sistemo (komparu kun dekumi)
dek ses → deksesuma nombrosistemo = sistemo kun dek ses ciferoj

'Diversaj UM-vortoj'

malvarma → malvarmumiFE.42 = malsaniĝi je tuso, nazkataro k.t.p. (supoze pro malvarmo)
plena → plenumiFE.42 = fari plene (taskon, devon k.s.)
gusti → gustumi = senti guston, provi guston
aminda → amindumi = montri sin aminda al iu por kapti ties amon
cerbo → cerbumi = forte kaj pene pensi
loto → lotumi = (dis)doni/premii laŭ decido per lotado
alfabeto → alfabetumo = lernolibro pri skribado kaj legado (per alfabeto)
bruli → brulumo = inflamo
komuna → komunumo = administra distrikto ĉirkaŭ urbo, societo aŭ organizo kunlabora, kunloĝa k.t.p.
lakto → laktumo = laktaspekta semo de fiŝo
korto → kortumo = granda kaj grava juĝejo
dekstra → dekstruma = tia, ke ĝi turniĝas aŭ volviĝas dekstren (horloĝdirekten)
proksima → proksimume = ne ekzakte, ĉirkaŭ
somero → somerumi = pasigi somerajn feriojn en agrabla loko

'Superfluaj UM'

En iuj UM-verboj UM estas superflua, ĉar simpla sensufiksa verboformo bone taŭgas, ekz.: butonumi= butoni, akvumi = akvi, salumi = sali, kuprumi = kupri, tendumi = tendi. Simplan verbon oni uzu por ago, kiu rekte kaj simple rilatas al signifo de la radiko. UM-verbo taŭgas por alia, pli speciala signifo, kiel ekz. ĉe foliumi kaj okulumi. Multaj iamaj UM-verboj estas nuntempe uzataj sen UM.

'Novaj UM-vortoj'

Se oni volas krei novan UM-vorton, oni estu tre singarda, ĉar aliaj ĝin eble ne komprenos. UM-vorto, kiu aliĝas al iu el la ĉi-antaŭaj grupoj, pli facile akceptiĝas, dum UM-vorto, kiu ne similas al jam ekzistanta UM-vorto, estas pli malfacile enkondukebla. Ofte oni tamen faras okazan UM-vorton, kiu kompreniĝas pro la kunteksto, kaj kiu poste malaperas.

'Ordinara radiko'

Iafoje UM aperas kiel ordinara radiko kun diversaj improvizaj signifoj:

umo = afero kies nomon oni momente ne memoras, afero stranga aŭ nepriskribebla... umi = fari ion nedifineblan, strangan, hontindan...



Aldona parto por anglalingvanoj - 8



iru al la ĉapitro 9-a
reiru al la ĉapitro 7-a