Ĉapitro 9-a: Malsamoj inter versioj

El La bona lingvo
Iri al: navigado, serĉi
Linio 11: Linio 11:
  
 
Antaŭ ol antaŭeniri necesas memori pri tio, ke la radikoj en Esperanto havas signifon ''adjektivan'' [eksemple: bon-a, bel-a, grand-a, ktp.], ''substantivan'' [hom-o, tabl-o, ŝton-o, ktp.] aŭ ''verban''[mang-i, ir-i, leg-i, ktp.].
 
Antaŭ ol antaŭeniri necesas memori pri tio, ke la radikoj en Esperanto havas signifon ''adjektivan'' [eksemple: bon-a, bel-a, grand-a, ktp.], ''substantivan'' [hom-o, tabl-o, ŝton-o, ktp.] aŭ ''verban''[mang-i, ir-i, leg-i, ktp.].
,hr>
+
<hr>
 
'''1 - adjektivo + -ig-'''<br>
 
'''1 - adjektivo + -ig-'''<br>
 
'''<hr>'''
 
'''<hr>'''
  
  
'''''-ig- kaŭzas ŝanĝon de la stato de aĵo laŭ la adjektivo'''''<br>
+
'''''-ig- kaŭzas ŝanĝon de la stato de aĵo laŭ la signifo de la adjektivo'''''<br>
  
 
''klariga ekzemplo'' <br>
 
''klariga ekzemplo'' <br>
Linio 45: Linio 45:
  
  
'''''-iĝ- montras, ke la subjekto mem ŝanĝis sian staton laŭ la adjektivo'''''<br>
+
'''''-iĝ- montras, ke la subjekto mem ŝanĝis sian staton laŭ la signifo de la adjektivo'''''<br>
  
 
''klariga ekzemplo'' <br>
 
''klariga ekzemplo'' <br>
Linio 74: Linio 74:
  
  
'''''-ig- kaŭzas ŝanĝon de la stato de homo aŭ aĵo laŭ la substantivo'''''<br>
+
'''''-ig- kaŭzas ŝanĝon de la stato de homo aŭ aĵo laŭ la signifo de la substantivo'''''<br>
  
 
''klariga ekzemplo'' <br>
 
''klariga ekzemplo'' <br>
Linio 88: Linio 88:
 
Substantivoj kun -ig-   
 
Substantivoj kun -ig-   
  
glacio  glaciigi  la malvarmo glaciigis la akvon<br>
+
glacio  glaciigi  [la malvarmo glaciigis la akvon]<br>
edzino  edzinigi  mi edzinigis mian solan filinon<br>
+
edzino  edzinigi  [mi edzinigis mian solan filinon]<br>
lumo  lumigi bonvolu lumigi la lampon, ĉar estaas tro mallume<br>
+
lumo  lumigi [ bonvolu lumigi la lampon, ĉar estas tro mallume]<br>
 
flamo  flamigi  [bonvolu flamigi la fajron, ĉar estas malvarme]<br>
 
flamo  flamigi  [bonvolu flamigi la fajron, ĉar estas malvarme]<br>
 
dormo  dormigi  [mi ne sukcesas dormigi la infanon]<br>
 
dormo  dormigi  [mi ne sukcesas dormigi la infanon]<br>
Linio 126: Linio 126:
 
Substantivoj kun -ig-   
 
Substantivoj kun -ig-   
  
glacio  glaciigi la malvarmo glaciigis la akvon<br>
+
glacio  glaciiĝi [la akvo glaciiĝis pro la malvarmo]<br>
edzino  edzinigi mi edzinigis mian solan filinon<br>
+
edzino  edziniĝi [mia filino edziniĝis kaj nun vivas kun ia edzo]<br>
lumo  lumigi bonvolu lumigi la lampon, ĉar estaas tro mallume<br>
+
lumo  lumiĝi [kiam vi lumigis la lampon, la tuta ĉambro lumiĝis<br>
flamo  flamigi [bonvolu flamigi la fajron, ĉar estas malvarme]<br>
+
flamo  flamiĝi [papero flamiĝas tre facile]<br>
dormo  dormigi [mi ne sukcesas dormigi la infanon]<br>
+
dormo  dormiĝi [la infano ne (en)dormiĝas facile]<br>
nulo  nuligi [mi devis nuligi la kunvenon pro manko de ebleco partopreni]<br>
+
nulo  nuliĝi [la kunveno nuliĝis pro la striko en la urbo]<br>
 +
 
 +
<hr>
 +
'''5 = verbo + -ig-'''<br>
 +
'''<hr>'''
 +
 
 +
'''''-ig- kaŭzas ke iu faru tion, kion la verbo implicas'''''<br>
 +
 
 +
''klariga ekzemplo'' <br>
 +
 
 +
1. La akvo ests malvarma. Ĝi ne bola.<br>
 +
2. Mi ŝaltas la fajron kaj boligas la akvon.<br>
 +
3. Fine la akvo bolis kaj mi malŝaltis la fajron.' <br>.
 +
 
 +
 
 +
aliaj ekzemploj:
 +
 
 +
 
 +
Verboj kun -ig- 
 +
 
 +
Verboj kun -ig-
 +
 
 +
boli boligi [la akvo ne bolas. Mi nun boligos ĝin.]
 +
bruli bruligi
 +
ĉesi  ĉesigi
 +
daŭri daŭrigi
 +
devi  devigi
 +
droni dronigi
 +
fali  faligi
 +
fari  farigi
 +
halti haltigi
 +
kreski kreskigi
 +
morti  mortigi
 +
okazi  okazigi
 +
perdi perdigi
 +
ŝajni ŝajnigi
 +
timi timigi

Kiel registrite je 20:22, 16 Dec. 2019



ANKORAŬ PRI -IG- KAJ -IĜ-

9.1. Ĝenerale

La vorteto ['morfemo' diras lingvistoj] -IG- kaj ŝia fratino [kiel dirus arabaj gramatikistoj] -IĜ- estas tre gravaj en Esperanto. Ni jam renkontis ilin en la ekzercoj de la 3-a ĉapitro. Nun ni pritraktu ilin sisteme.

Antaŭ ol antaŭeniri necesas memori pri tio, ke la radikoj en Esperanto havas signifon adjektivan [eksemple: bon-a, bel-a, grand-a, ktp.], substantivan [hom-o, tabl-o, ŝton-o, ktp.] aŭ verban[mang-i, ir-i, leg-i, ktp.].


1 - adjektivo + -ig-



-ig- kaŭzas ŝanĝon de la stato de aĵo laŭ la signifo de la adjektivo

klariga ekzemplo

1. La muro estis blanka.
2. Mi ruĝ-igas ĝin. = mi farbas la muron per ruĝa farbo.
3. Fine la muro estas ruĝa, do 'Mi ruĝigi la muron.'
.


aliaj ekzemploj:


blankigi [la masonisto igis la vandon de la kuirejo blanka]
(mal)plenigi [la benzinisto plenigis la tankon de mia aŭtomobilo per benzino]
(mal)bonigi plibonigi [la kuracilo bonigis mian sanon]
(mal)longigi [la nova leĝo longigis niajn feriajn tagojn]
(mal)rapidigi [la patrino rapidigis la infanojn]
(mal)purigi [la balaisto purigis la straton]
(mal)sekigi [la suno sekigis la teron post la pluvo]
(mal)sanigi [la manĝo de hieraŭ malsanigis min]
lacigi [troa laboro lacigas min]
kontentigi [la donacoj ricevitaj kontentigis min]
klarigi [la instruisto klarigis la malfacilan regulon]
(mal)liberigi


2 = adjektivo + -iĝ-



-iĝ- montras, ke la subjekto mem ŝanĝis sian staton laŭ la signifo de la adjektivo

klariga ekzemplo

1. La vizaĝo de la knabino estis pala.
2. Mi faras al ŝi am-proponon. = mi demandas ŝin, ĉu ŝi volas edziniĝi al mi.
3. Post mia propono ŝia vizaĝo estis ruĝa, ĝi ruĝiĝis.


aliaj ekzemploj:


blankiĝi
(mal)pleniĝi
(mal)boniĝi, pliboniĝi
(mal)longiĝi
(mal)rapidiĝi
(mal)puriĝi
(mal)sekiĝi
(mal)saniĝi
laciĝi
kontentiĝi
klariĝi
(mal)liberiĝi
,hr> 3 = substantivo + -ig-



-ig- kaŭzas ŝanĝon de la stato de homo aŭ aĵo laŭ la signifo de la substantivo

klariga ekzemplo

1. Mia filo ne estas edzo.
2. Mi konvinkas lin trovi edzinon = mi edzigas lin.
3. Fine li estas edzo, do 'Mi edzigis lin.'
.


aliaj ekzemploj:


Substantivoj kun -ig-

glacio glaciigi [la malvarmo glaciigis la akvon]
edzino edzinigi [mi edzinigis mian solan filinon]
lumo lumigi [ bonvolu lumigi la lampon, ĉar estas tro mallume]
flamo flamigi [bonvolu flamigi la fajron, ĉar estas malvarme]
dormo dormigi [mi ne sukcesas dormigi la infanon]
nulo nuligi [mi devis nuligi la kunvenon pro manko de ebleco partopreni]

en sen sub for (mal)pli anstataŭ



4 = substantivo + -iĝ-



-iĝ- montras, ke la subjekto mem ŝanĝis sian staton laŭ la substantivo

klariga ekzemplo

1. La vizaĝo de la knabino estis pala.
2. Mi faras al ŝi am-proponon. = mi demandas ŝin, ĉu ŝi volas edziniĝi al mi.
3. Post mia propono ŝia vizaĝo ruĝiĝis.


aliaj ekzemploj:


aliaj ekzemploj:


Substantivoj kun -ig-

glacio glaciiĝi [la akvo glaciiĝis pro la malvarmo]
edzino edziniĝi [mia filino edziniĝis kaj nun vivas kun ia edzo]
lumo lumiĝi [kiam vi lumigis la lampon, la tuta ĉambro lumiĝis
flamo flamiĝi [papero flamiĝas tre facile]
dormo dormiĝi [la infano ne (en)dormiĝas facile]
nulo nuliĝi [la kunveno nuliĝis pro la striko en la urbo]


5 = verbo + -ig-


-ig- kaŭzas ke iu faru tion, kion la verbo implicas

klariga ekzemplo

1. La akvo ests malvarma. Ĝi ne bola.
2. Mi ŝaltas la fajron kaj boligas la akvon.
3. Fine la akvo bolis kaj mi malŝaltis la fajron.'
.


aliaj ekzemploj:


Verboj kun -ig-

Verboj kun -ig-

boli boligi [la akvo ne bolas. Mi nun boligos ĝin.] bruli bruligi ĉesi ĉesigi daŭri daŭrigi devi devigi droni dronigi fali faligi fari farigi halti haltigi kreski kreskigi morti mortigi okazi okazigi perdi perdigi ŝajni ŝajnigi timi timigi