6.3. Kromaj klarigoj ne nepre legendaj: Malsamoj inter versioj

El La bona lingvo
Iri al: navigado, serĉi
(Nova paĝo kun '* reiru al ĉapitro 6-a <hr> <br> Ĉi tie ni montras la samajn vortojn, sed ili estas listigitaj laŭ la fina litero, dum antaŭe vi vidis ilin laŭ la komenca litero. '''...')
 
(Anstataŭigis paĝon per '* reiru al ĉapitro 6-a <hr> <br> '''<<== FORIGENDA ! ==>>'''')
 
(10 mezaj versioj de la sama uzanto ne montriĝas)
Linio 4: Linio 4:
  
  
Ĉi tie ni montras la samajn vortojn, sed ili estas listigitaj laŭ la fina litero, dum antaŭe vi vidis ilin laŭ la komenca litero.
+
'''<<== FORIGENDA ! ==>>'''
 
+
'''Tabelvortoj je U'''
+
 
+
* kiu Demandas pri la identeco de unu el pluraj konataj personoj, aĵoj aŭ aferoj.
+
* tiu Montras unu certan el pluraj konataj personoj, aĵoj aŭ aferoj.
+
* iu Montras nekonatan aŭ nedifineblan individuan personon, aĵon aŭ aferon.
+
* ciu Montras unuope kaj senescepte la individuojn de grupo da personoj, aĵoj aŭ aferoj.
+
* neniu Neas la individuojn de grupo da personoj, aĵoj aŭ aferoj.
+
 
+
La U-vortoj montras individuecon kaj identecon. Ili estas la plej bazaj el ĉiuj tabelvortoj.
+
La tabelvortoj je U povas akcepti N-finaĵon, kaj J-finaĵon. Kun J-finaĵo ili montras plurajn individuajn personojn, aĵojn aŭ aferojn.
+
Tabelvortoj je U estas difiniloj. Tial oni ne povas uzi la kune kun ili.
+
Tabelvortoj je U normale estas epiteto (difinilo) de substantivo, sed la substantivo ofte estas subkomprenata. Se nenio en la kunteksto montras alimaniere, oni supozas, ke temas pri la vorto "persono(j)(n)":
+
Kiu libro estas via? → Kiu estas via?
+
Tiu seĝo ŝajnas bona. → Tiu ŝajnas bona.
+
Ĉiu homo devas pensi mem. → Ĉiu devas pensi mem.
+
Kiu persono venis? → Kiu venis?
+
Ĉu estas iu [persono] en la kuirejo? — Jes, Paŭlo estas tie.
+
Jen kelkaj bonaj libroj. Kiun [libron] vi volas legi? — Mi volas tiun [libron].
+
Ĉu vi havas krajonon? — Neniun [krajonon] mi havas.
+
Ĉiu(j) estas ĉiam plurala laŭsence, sed oni tamen faras distingon inter singulara ĉiu kaj plurala ĉiuj.
+
Oni uzas ĉiu, se oni konsideras la individuojn aparte.
+
Oni uzas ĉiuj, se oni pensas pri la tuta grupo kune.
+
Iafoje ... distingo ne estas grava, sed alifoje la diferenco estas granda:
+
Por ĉiu tago mi ricevas kvin eŭrojn. = Por ... aparta tago...
+
Ĉiu amas ordinare personon, kiu estas simila al li. = ... aparta homo amas...
+
Kvinope ili sin ĵetis sur min, sed mi venkis ĉiujn kvin atakantojn. = ...mi venkis la tutan grupon.
+
Ĉi tie J estas necesa, ĉar oni mencias la nombron kvin. Sed oni povus alternative diri: ...mi venkis ĉiun el la kvin atakantoj. Sed tiam oni ne parolas pri unu batalo kontraŭ tuta grupo, sed pri kvin pli-malpli apartaj bataloj.
+
Post la kurado ĉiuj estis terure lacaj. Oni parolas pri la tuta grupo de kurintoj. Eblas ankaŭ: ...... estis terure laca.
+
El ĉiuj miaj infanoj Ernesto estas la plej juna. = El la tuta grupo de miaj infanoj...
+
Nun mi legas, vi legas kaj li legas; ni ĉiuj legas. Ni estas plurala vorto. Tial ĉiuj nepre devas havi J.
+
Memstara neniu aperas kutime sen J-finaĵo:
+
La tempon venontan neniu ankoraŭ konas. Neniu = neniu persono.
+
Mi konas neniun en ... ĉi urbo.
+
Ankaŭ kun posta substantivo oni normale uzas neniu sen J:
+
Ŝi ne vidis eĉ la ĉielon, ĉar ĝi estis kovrita de nuboj kaj neniu stelo en ĝi brilis.
+
Oni povas tamen uzi neniuj, se oni volas iel montri kontraston kun la ideo "pli ol unu", sed ... n oni faras normale nur kiam sekvas substantivo:
+
Ĉe la fenestro restis plu neniuj floroj. Antaŭe estis tie multaj floroj.
+
Tabelvortoj je O
+
* kio "kiu afero, kia afero"
+
* tio “tiu afero, tia afero”
+
* ĉio "ĉiu afero, ĉia afero"
+
*nenio “neniu afero, nenia afero"
+
Tabelvortoj je O montras aferon, kiun oni ne povas precize nomi per substantivo. Ĉi tie la ĝenerala vorto "afero" estas uzata kiel klarigo, sed la signifo estas eĉ pli ĝenerala. La tabelvortoj je O estas uzataj ankaŭ por reprezenti ion, kion oni esprimis per tuta frazo.
+
Tabelvortoj je O povas ricevi N-finaĵon, sed normale ili ne ricevas J-finaĵon, ĉar ili esprimas ĝeneralan tuton.
+
Epitetoj de tabelvortoj je O staras ĉiam post la tabelvorto: io bona, kion novan, ĉio grava k.s.
+
Tabelvortoj je O estas memstaraj frazpartoj. Ili ne povas priskribi substantivon. Ili respondas al U-vorto + afero:
+
- Kio estas ... ? = Kiu afero estas tiu afero?
+
- Tiu  estas speco de meblo. = Tiu afero estas speco de meblo.
+
- Ĉio restis kiel antaŭe. = Ĉiu afero restis kiel antaŭe.
+
- Kion bonan vi trovis tie? = Kiujn bonajn aferojn vi trovis tie?
+
- Nenion interesan mi trovis. = Neniun interesan aferon mi trovis.
+
Iafoje oni povas heziti inter ...  kaj ĝi. Normale oni uzas ...  pri io nedifinita, kion oni ne povas aŭ volas nomi per preciza substantivo. Nepre oni uzu ...  por reprezenti ion, kio estis esprimita per tuta frazo. Oni uzas ĝi por io difinita, kiun oni antaŭe esprimis per substantivo, kaj kiun oni povus ripeti per la sama substantivo kun la aŭ alia difinilo:
+
-Ŝi rakontis belan fabelon. ...  estis tre amuza. Amuza estis ... , ke ŝi rakontis fabelon. ...  reprezentas la tutan antaŭan frazon.
+
- Ŝi rakontis belan fabelon. Ĝi estis tre amuza. Amuza estis la fabelo. Ĝi reprezentas la frazparton la (bela) fabelo.
+
Tabelvortoj je A
+
*kia  ...de kiu speco, havanta kiun econ"
+
* tia ...de tiu speco, havanta tiun econ
+
*ia ... de iu speco, havanta iun econ
+
*ĉia ...de ĉiu speco, havanta ĉiun econ"
+
*nenia ... de neniu speco, havanta neniun econ"
+
 
+
'''''Tabelvortoj je A rolas adjektivece.'''''
+
+
Ili ricevas J-finaĵon kaj N-finaĵon laŭ la samaj reguloj kiel adjektivoj. Sed tabelvortoj je A montras ĉiam ecojn kaj specojn, dum veraj adjektivoj (kun vera A-finaĵo) povas havi multe pli variajn signifojn.
+
Tabelvortoj je A estas difiniloj. Tial oni ne povas uzi la kune kun ili.
+
Kia li estas? Ĉu li estas maljuna aŭ juna?
+
Kian aĝon vi havas?
+
Kia estas via nomo? aŭ pli ofte Kiu estas via nomo?
+
Be! li staris senhelpe, tian respondon li ne atendis.
+
Estis tia ventego, ke la tegoloj deflugis de la tegmentoj.
+
Restu ĉiam tia, kia vi estas!
+
Tia almontras la postan kia-frazon. Se post tia ne sekvas tuta frazo (kun predikato), sed sola frazparto, tiam oni ne uzas kia, sed komparan kiel: Li estas tia kiel mi.
+
Mi ne volis trinki la vinon, ĉar ĝi enhavis en si ian suspektan malklaraĵon.
+
Maldiligenteco estas la radiko de ĉia malbono.
+
Nenia konstruo povas esti sen bruo.
+
Tabelvortoj je A montras econ aŭ specon, dum tabelvortoj je U montras identecon. Ĉe kia/kiu kaj tia/tiu la diferenco normale estas klara. Ĉe ia/iu, ĉia/ĉiu kaj nenia/neniuestas iafoje nur malgranda diferenco:
+
Kia homo li estas?
+
Oni volas karakterizon de la homo.
+
Kiu homo li estas?
+
Oni volas ekz. la nomon de la homo por ekscii lian identecon.
+
Tia opinio estas tute erara.
+
Ĉiuj opinioj de ... speco estas eraraj.
+
Tiu opinio estas tute erara.
+
La diskutata opinio estas erara. Aliaj similaj opinioj eble estas ĝustaj.
+
Ni devas enloĝiĝi en ia hotelo. = ...en hotelo de iu el la diversaj specoj de hoteloj.
+
Ni devas enloĝiĝi en iu hotelo. = ...en iu el la diversaj individuaj hoteloj, kiuj troviĝas ĉi tie.
+
Normale oni simple forlasas iu en tia frazo.
+
 
+
Tabelvortoj je ES
+
 
+
* kies   (la)... de kiu"
+
* ies   (la)... de iu"
+
* ĉies  (la) .... de ĉiu
+
* nenies   (la) ... de neniu
+
 
+
ES-vorto, kiu estas epiteto de substantivo, aldonas difinitan signifon. ES-vortoj do estas difiniloj – same kiel la posedaj pronomoj – kaj oni ne povas uzi la kune kun ili. Se oni anstataŭigas ES-vorton per de-esprimo, oni normale devas aldoni la.
+
Same kiel posedaj pronomoj la ES-vortoj staras antaŭ la substantivo, dum samsignifa de-esprimo devas stari poste: ties libro = la libro de ... (persono).
+
ES-vortoj ne povas ricevi J-finaĵon aŭ N-finaĵon:
+
Kies filino vi estas?
+
Mi efektive ne scias, kies kulpo ĝi estas.
+
Ili ekvidis virinon, kies vizaĝon ili en la krepusko ne rekonis.
+
Kies gasto mi estas, ties feston mi festas.
+
Ties ne estas tre multe uzata. Normale oni preferas posedajn pronomojn (lia, ŝia, ĝia aŭ ilia).
+
La infano ludis kun sia pupo, kiam subite ties kapo frakasiĝis.
+
Ties montras, ke temas pri la kapo de la pupo. Se estus la kapo de la infano, oni dirus ĝia kapo.
+
Kiu ĝojas pri ies malfeliĉo, ... ne restos sen puno. = ...pri la malfeliĉo de iu persono...
+
Ies estas kutime uzata nur pri unu nekonata persono (ne pri aĵoj, nek pri pluraj aferoj aŭ personoj).
+
... estis la koro de riĉa fama viro, kies nomo estis sur ĉies lipoj. = ...sur la lipoj de ĉiuj personoj.
+
Ĉies estas kutime uzata nur pri personoj, ne pri aĵoj.
+
Memoru, ke Esperanto estas nenies propraĵo.
+
Nenies estas kutime uzata nur pri personoj, ne pri aĵoj.
+
 
+
Tabelvortoj je E
+
 
+
* kie    en kiu loko
+
* tie    en tiu loko
+
* ie   en iu loko
+
* ĉie  en ĉiu loko
+
* nenie  en neniu loko
+
 
+
Tabelvortoj je E ne povas ricevi J-finaĵon, sed oni povas aldoni N-finaĵon por montri direkton:
+
Kie estas la libro kaj la krajono?
+
Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo.
+
Sonorado al li venas, sed de kie — li ne komprenas.
+
Mi volis resti tie, kie mi estis.
+
Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi.
+
Ĉu vi loĝas ie? = Ĉu vi loĝas en iu loko?
+
Malsaĝulo ĉie sian nomon skribas.
+
Pli bela reĝidino ol ŝi troviĝis nenie en la mondo.
+
Kien vi iras? — Mi iras en la ĝardenon.
+
Rigardu tien ĉi.
+
Mi nenien plu iros hodiaŭ.
+
 
+
Tabelvortoj je AM
+
 
+
* kiam  en kiu tempo
+
* tiam         en tiu tempo
+
* iam  en iu tempo
+
* ciam         en ĉiu tempo
+
* neniam en neniu tempo
+
 
+
AM-vortoj ne povas ricevi J-finaĵon aŭ N-finaĵon.
+
Sed kiam ... okazis?
+
Se oni demandas precize pri horo, oni tamen ne uzas kiam, sed la vicordan demandvorton kioma.
+
Li skribis al mi, ke li intencas ĝin eldoni, sed li ne skribis ankoraŭ kiam li ĝin eldonos.
+
En unu tago, kiam ŝi estis apud ... fonto, venis al ŝi malriĉa virino.
+
Tubeto, en kiun oni metas cigaron, kiam oni ĝin fumas, estas cigaringo.
+
De kiam vi loĝas ĉi tie?
+
Li vekiĝis nur tiam, kiam la suno leviĝis.
+
Ŝajnas al mi, ke ĉi tiun vizaĝon mi jam iam vidis.
+
Ŝi estis ja la plej bela knabino, kiun li iam vidis.
+
Iam reprezentas iun ajn pasintan tempon.
+
Oni diras, ke la vero ĉiam venkas.
+
Bona koro neniam fariĝas fiera.
+
La maljunulo fermos por ĉiam siajn okulojn.
+
La esprimo por ĉiam montras, ke la sekvoj ĉiam restos. La fermado de la okuloj estas nur momenta, sed la sekvo, la fermiteco de la okuloj, estos eterna.
+
 
+
Tabelvortoj je AL
+
 
+
*kial          pro kiu kaŭzo
+
*tial          pro tiu kaŭzo
+
*ial            pro iu kaŭzo
+
*ĉial        pro ĉiu kaŭzo
+
*nenial    pro neniu kaŭzo
+
 
+
AL-vortoj ne povas ricevi J-finaĵon aŭ N-finaĵon.
+
Kial vi ploras?
+
Mi komprenas, kial vi faris ... n.
+
Hodiaŭ estas bela frosta vetero, tial mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti.
+
Rimarku la diferencon inter tial kaj ĉar. Tial reprezentas kaŭzon, sed ĉar enkondukas subfrazon, kiu montras kaŭzon: Mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti, ĉar hodiaŭ estas bela frosta vetero.
+
Mi vin ial ankoraŭ ne konas.
+
Vi demandas, kial mi amas vin. Mi respondas: ĉial!
+
La vorto nenial estas en la praktiko tre malmulte uzata, sed kiam oni ĝin ja uzas, ĝi neas la tutan frazon (same kiel ĉiuj aliaj NENI-vortoj):
+
Tian Regularon por nia Ligo mi nenial povus aprobi. = ...mi pro neniuj motivoj povus aprobi.
+
Vi povus inciti lin kiom ajn. Li nenial kolerus. = ...li pro neniu kaŭzo kolerus.
+
Se oni volas esprimi pozitivan sencon, oni uzu sen kaŭzo, senkaŭze, senmotive aŭ simile: Ŝi ridis senkaŭze. = Ŝi ja ridis, sed sen motivo..
+
 
+
1. Tabelvortoj je EL
+
 
+
* kiel en kiu maniero
+
* tiel    en tiu aniero
+
* iel   en iu maniero
+
* ĉiel en ĉi maniero
+
* neniel en neniu maniero
+
La EL-vortoj estas ĝeneralaj adverbecaj tabelvortoj, kiujn oni uzas, se ne temas pri tempo/okazo (AM-vortoj), loko (E-vortoj), kaŭzo (AL-vortoj) aŭ kvanto/nombro (OM-vortoj). La EL-vortoj kovras pli-malpli ĉiujn aliajn signifojn, kiujn povas esprimi adverbeca vorto. Precipe temas pri grado kaj maniero.
+
EL-vortoj ne povas ricevi J-finaĵon aŭ N-finaĵon.
+
Kiel li aspektas?
+
Kiel vi fartas?
+
Rakontu al mi per malmulte da vortoj, kiel ... okazis.
+
Mi zorgas pri ŝi tiel, kiel mi zorgas pri mi mem.
+
Kiel alta estas ... turo?
+
Kiel longe ... ankoraŭ daŭros?
+
... ĉi malfreŝa pano estas malmola, kiel ŝtono.
+
Bojas hundido, ĉar tiel faras la hundo.
+
Ne faru tiel, faru tiel ĉi!
+
Ili ambaŭ estis tiel malagrablaj kaj tiel fieraj, ke oni ne povis vivi kun ili.
+
Mi estas tiel forta, kiel vi.
+
Iel ni sukcesos.
+
Ili ĉiel helpis al mi.
+
Mi neniel esperis sukceson.
+
Tabelvortoj je OM
+
* kiom  kiel multe 
+
* tiom tiel multe
+
* iom  iel multe/malmulte, en nedifinita kvanto
+
* ĉiom  tute
+
* neniom en neniu kvanto
+
 
+
Vortoj en -iom ne altprenas la J-finaĵon aŭ N-finaĵon.
+
Kiom vi volas, ĉu du aŭ tri? = Kiel multajn vi volas...
+
Ŝi pripensis, kiom kostos al ŝi la nokta restado.
+
Ho, kiom pli bona estas via amo, ol vino!
+
Kiom mi vidas, vi havas nur unu filon. = Laŭ ... , kion mi vidas, vi havas...
+
Eble vi havas pli da filoj, sed mi ne povas vidi pli.
+
Sendi 100 ekzemplerojn mi ne povis, ĉar mi nun ... m ne havas.
+
Mi havas ... m multe, ke mi ne bezonas ŝpari!
+
Ofte kiom kaj ... m estas uzataj kune kun multe (aŭ multaj). Multe estas forlasebla, sed ĝi iom emfazas la signifon. Oni povas ankaŭ uzi kiel multe, tiel multe, sed tiam ne estas emfazo.
+
Ŝi aĉetis iom da butero. = ...kvanton da butero ne tre grandan sed tamen konsiderindan.
+
Teorie iom devus signifi "ia nedifinita kvanto", sed en la praktiko ĝi preskaŭ ĉiam montras malgrandan kvanton. La signifo estas efektive eĉ pli speciala, nome: "ne tre multe, sed tamen sufiĉe multe por esti konsiderata, por esti signifa". Ne konfuzu iom kun malmulte: Li faris iom da eraroj. Estis ne tre multe da eraroj, sed tamen sufiĉe por ke oni mallaŭdu lin. Li faris malmulte da eraroj. La eraroj estis tiel malmultaj, ke oni devas laŭdi lin.
+
Mi pensas, ke mi ĝin ankoraŭ iom memoras. = ...ne tre multe memoras, sed ankoraŭ ja memoras.
+
Tie supre estingiĝis la ruĝaj koloroj, dum la suno iom post iom malaperis.
+
La esprimo iom post iom montras, ke io okazas per multaj malgrandaj apenaŭ distingeblaj ŝanĝiĝetoj.
+
— Kiom da benzino vi volas? — Mi volas ĉiom, kiom vi havas. = ...Mi volas la tutan kvanton da benzino, kiun vi havas.
+
La signifo de ĉiom ofte praktike fariĝas tre simila al la signifo de ĉio, kiun oni uzas multe pli ofte.
+
Sur la mezo de la strato estas multe da radoj kaj da ĉevalaj hufoj, sed da homoj piedirantaj estas malpli, preskaŭ neniom.
+
OM-vortoj estas uzataj kaj adverbece, kaj substantivece.
+
Normale por montri gradojn oni uzas kiel kaj tiel. Sed por forta emfazo, oni povas anstataŭe uzi kiom kaj ... m: Ĝi estis ... m bela, ke mi svenis. La Esperantistoj tute ne pretendas, ke ilia lingvo prezentas ion ... m perfektan, ke nenio pli alta jam povus ekzisti.
+

Nuna versio ekde 06:40, 4 Jan. 2020




<<== FORIGENDA ! ==>>