Aldona parto por azianoj - 2 ĈEFE PRI LA PLURALO: Malsamoj inter versioj

El La bona lingvo
Iri al: navigado, serĉi
Linio 28: Linio 28:
  
  
''Plej multaj O-vortoj estas nomoj de individuecaj aferoj, kiuj povas esti nombrataj.'' Povas esti unu aŭ pli multaj de la aĵoj aŭ aferoj aŭ agoj: tablo, domo, knabino, ĉevalo, vintro, metro, iro, preno. Do ni povas diri: tabloj, domoj, knabinoj, ĉevaloj, vintroj, metroj, iroj, prenoj.
+
''Plej multaj O-vortoj estas nomoj de individuecaj aferoj, kiuj povas esti nombrataj.''<br>
 +
Povas esti unu aŭ pli multaj de la aĵoj aŭ aferoj aŭ agoj:<br> 
 +
tablo, domo, knabino, ĉevalo, vintro, metro, iro, preno.  
 +
Do ni povas diri: <br>
 +
tabloj, domoj, knabinoj, ĉevaloj, vintroj, metroj, iroj, prenoj.
  
''Multaj O-vortoj estas nomoj de aferoj aŭ aĵoj, kiuj ne povas esti nombrataj.''<br> Oni ne parolas pri unu aŭ pluraj, sed pri pli aŭ malpli multe da: akvo, lakto, rizo, metalo, sablo, muziko, veturado, atendado.
+
''Multaj O-vortoj estas nomoj de aferoj aŭ aĵoj, kiuj ne povas esti nombrataj.''<br> Oni ne parolas pri unu aŭ pluraj, sed pri pli aŭ malpli multe da: <br>
 +
akvo, lakto, rizo, metalo, sablo, muziko, veturado, atendado.
 
Tiaj O-vortoj normale ne ricevas J-finaĵon, ĉar la distingo inter unu-nombro kaj multe-nombro estas fremda al ili.
 
Tiaj O-vortoj normale ne ricevas J-finaĵon, ĉar la distingo inter unu-nombro kaj multe-nombro estas fremda al ili.
  
. Sed iafoje oni parolas pri diversaj specoj de ia neindividueca afero. Tiam oni povas je bezono uzi J-finaĵon:
+
''Sed iam oni parolas pri diversaj specoj de aĵo au afero, kiu normale ne estas nombrebla.''<br>
    • metalo → metaloj = pluraj specoj de metalo
+
Ekzemple:<br>
    • muziko → muzikoj = pluraj specoj de muziko
+
- Ĝenerale mi ne ŝatas vinon.<br>
    • Hejme li regalas sin per dolĉaj bonegaj vinoj. Temas pri pluraj specoj de dolĉa vino.
+
sed<br>
    • Krom la eŭklida geometrio oni povas elpensi aliajn geometriojn kun aliaj reguloj. Oni parolas pri diversaj geometri-sistemoj.
+
- En mia domo mi havas multajn vinojn [= multajn malsamajn specojn de vino]<br>
Ĉe nenombreblaj aferoj oni povas montri la kvanton per mezurunuoj. Tiaj unuoj estas nombreblaj: tri litroj da akvo, du hektogramoj da metalo, unu sitelo da sablo, tri horoj da muziko.
+
-Rizo estas sana manĝaĵo<br>
Iuj vortoj por manĝeblaj aferoj, kiuj normale nomas individuaĵon, povas tamen iafoje ricevi substancecan signifon, kiam temas pri kuiraĵo, ekz. fiŝo, kolbaso k.a. Normale oni parolas pri unu, du aŭ pli da fiŝoj aŭ kolbasoj, sed oni ankaŭ povas diri ekz.: Tiu manĝaĵo estas farita el fiŝo/kolbaso. (Ne gravas, ĉu estas unu aŭ pluraj fiŝoj/kolbasoj.) Sed en tiaj okazoj, kiam preskaŭ certe estas pli ol unu, oni ja uzu J-finaĵon: Tofuo° estas manĝaĵo farita el sojfaboj. (Apenaŭ povus esti nur unu sojfabo.) Pli ofte oni tamen diras: Tio estas fiŝaĵo/kolbasaĵo. Tofuo° estas sojfabaĵo. Kiam oni mencias la nombron, oni ĉiuokaze devas uzi J-finaĵon, se estas pli ol unu: Li manĝis du fiŝojn. Ŝi povis manĝi nur du fabojn.
+
sed<br>
Ĉe O-vortoj kun AĴ-sufikso la nombrebleco ofte ne estas fiksita.
+
En Azio estas multaj rizoj.
Grupaj O-vortoj«
+
 
Iuj nombreblaj O-vortoj montras grupon. Tia O-vorto montras ion, kio konsistas el individuoj, ekz.: familio (pluraj personoj), arbaro (pluraj arboj), klaso (pluraj samspecaj aferoj), vico (pluraj aferoj en ia ordo), kaj multegaj aliaj. Kun J-finaĵo tia vorto montras plurajn apartajn grupojn: familioj (pluraj grupoj de personoj), arbaroj (pluraj grupoj de arboj) k.t.p.
+
''Kelkaj problemaj vortoj''
Agoj«
+
 
O-vorto, kiu estas nomo de ago, montras sen J-finaĵo unu okazon de tia ago. Kun J-finaĵo ĝi montras plurajn apartajn okazojn de la ago. Longan agadon aŭ ripetadon de ago oni normale montras per la sufikso AD. AD + simpla O-finaĵo montras unufojan agadon aŭ ripetadon. AD + OJ estas pluraj apartaj longaj agadoj, aŭ pluraj ripetadoj:
+
- kalsono kaj pantalono estas ununombra en Esperanto<br>
    • krio = unu laŭta voko
+
- mono estas ununombra en Esperanto, se vi bezonas uzu multnomre la vortojn mon-eroj kaj mon-biletoj<br>
    • krioj = pluraj laŭtaj vokoj
+
- statuto estas ununombra en Esperanto<br>
    • kriado = longa krio, pluraj krioj farataj dum certa tempo
+
- Malsanoj kiel variolo, varicelo kaj morbilo kaj aliaj estas ununombraj en Esperanto<br>
    • kriadoj = pluraj longaj krioj, plurfoja kriado
+
-tondilo estas ununombra en Esperanto<br>
Atentu pri la signifo«
+
- Ferio estas en Esperanto unu libera tago. Se estas pli ol unu tago, oni diru ferioj aŭ uzu la vorton feriado.<br>
Oni atentu pri la signifo de la Esperantaj vortoj. Jen estas kelkaj ekzemploj de vortoj, kiuj povas esti problemaj por iuj:
+
- okulvitroj estas ĉiam plurnombra en Esperanto.
    • Li vestis sin per blanka kalsono kaj nigra pantalono. Por tiaj vestaĵoj oni uzas en multaj lingvoj multe-nombrajn vortojn, ĉar origine temis pri po du vestaĵoj, po unu por ĉiu kruro.
+
    • Mi elspezis mian tutan monon. En kelkaj lingvoj oni uzas multe-nombran vorton por mono, ĉar ĝi konsistas el pluraj moneroj kaj monbiletoj.
+
    • La asocio ricevis novan statuton. La vorto statuto estas kelklingve ĉiam multe-nombra, ĉar ĝi konsistas el pluraj paragrafoj.
+
    • Li malsaniĝis je variolo. Malsanoj kiel variolo, varicelo kaj morbilo havas en iuj lingvoj multe-nombrajn nomojn, ĉar ili kaŭzas plurajn pustulojn k.s. sur la haŭto.
+
    • Per tondilo ni tondas. La vorto tondilo estas en iuj lingvoj multe-nombra, ĉar ĝi konsistas el du kunmetitaj partoj.
+
    • Tiu muzikisto ludas drumon. Por la kompleksa instrumento drumo oni uzas en multaj lingvoj multe-nombran vorton, ĉar ĝi konsistas el pluraj tamburoj kaj cimbaloj ludataj de unu sola muzikisto.
+
    • Usono estas grandega lando. La lando Usono havas en multaj lingvoj multe-nombran nomon, ĉar ĝi estas unuiĝo de pluraj ŝtatoj.
+
    • Ili loĝas en Nederlando. La lando Nederlando havas en iuj lingvoj multe-nombran nomon, ĉar la nomo origine priskribis grupon da regionoj (“la Malaltaj Landoj”), kiuj estis poste kunigitaj.
+
    • Tiun semajnon mi ne laboros, ĉar mi havos feriojn. Ferio estas en Esperanto unu libera tago. Se estas pli ol unu tago, oni diru ferioj aŭ uzu la vorton feriado.
+
    • Ŝi portas novajn okulvitrojn. Por tia ilo oni uzas en multaj lingvoj unu-nombran vorton, ĉar temas pri unu ilo, kiu tamen konsistas el du vitroj.
+
Noto: Iafoje aperas la ideo, ke okulvitroj estu traktata kvazaŭ ĝi estus unu-nombra malgraŭ la J-finaĵo: *Mi havas unu okulvitrojn.* *Ŝi portas malnovan okulvitrojn.* Tio estas eraro. Ĉiu vorto kun J-finaĵo estas nepre multe-nombra. Oni diru: Mi havas unu paron da okulvitroj. Ŝi portas malnovajn okulvitrojn. Ŝi portas malnovan paron da okulvitroj. Iuj volas anstataŭigi okulvitroj per nova unu-nombra vorto. Tio estus teorie farebla, sed verŝajne praktike ne sukcesus.
+

Kiel registrite je 18:38, 15 Jan. 2021



1. pri la gramatikaj kazoj

Bonvolu ignoru la vortojn de la sekcio 2.4.:

Kazoj ekzistas nur du: nominativo kaj akuzativo. La radiko kun aldonita o estas la nominativo, la akuzativo aldonas n post la o. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de prepozicioj: la genitivo per de, la dativo per al, la instrumentalo (ablativo) per per, aŭ aliaj prepozicioj laŭ la senco. Ekz. radiko patr, la patr|o, al la patr|o, de la patr|o, la patr|o|n, por la patr|o, kun la patr|o, la patr|o|j, la patr|o|j|n, per la patr|o|j, por la patr|o|j.

ili celis la rusojn, polojn kaj germanojn, kiuj legis la unuajn lernolibrojn de Esperanto, kaj en kies lingvoj ekzistas tiuj kazoj.

Bonvole relegu ĉi tiun paĝon: [[1]]



2. pri la pluralo

La pluralo aŭ plurnombro indikas ke la aĵoj pri kiuj oni parolas estas pli ol unu, ekzemple: unu homo, du homoj, tri homoj, multaj homoj.

ATENTU: en Esperanto oni metas la indikojn pri la plurnombreco al ĉiuj nomoj kaj rilataj vortoj kunligitaj kun ili.

Unu homo alta kaj bela estas manĝanta pomon kaj leganta sian libron
Tri homoj altaj kaj belaj estas manĝantaj siajn pomojn kaj legantaj siajn librojn.


REATENTU: La indiko pri plurnombreco estas uzata nur ĉe aĵoj nombreblaj


Plej multaj O-vortoj estas nomoj de individuecaj aferoj, kiuj povas esti nombrataj.
Povas esti unu aŭ pli multaj de la aĵoj aŭ aferoj aŭ agoj:
  tablo, domo, knabino, ĉevalo, vintro, metro, iro, preno. Do ni povas diri: 
tabloj, domoj, knabinoj, ĉevaloj, vintroj, metroj, iroj, prenoj.

Multaj O-vortoj estas nomoj de aferoj aŭ aĵoj, kiuj ne povas esti nombrataj.
Oni ne parolas pri unu aŭ pluraj, sed pri pli aŭ malpli multe da: 
akvo, lakto, rizo, metalo, sablo, muziko, veturado, atendado. Tiaj O-vortoj normale ne ricevas J-finaĵon, ĉar la distingo inter unu-nombro kaj multe-nombro estas fremda al ili.

Sed iam oni parolas pri diversaj specoj de aĵo au afero, kiu normale ne estas nombrebla.
Ekzemple:
- Ĝenerale mi ne ŝatas vinon.
sed
- En mia domo mi havas multajn vinojn [= multajn malsamajn specojn de vino]
-Rizo estas sana manĝaĵo
sed
En Azio estas multaj rizoj.

Kelkaj problemaj vortoj

- kalsono kaj pantalono estas ununombra en Esperanto
- mono estas ununombra en Esperanto, se vi bezonas uzu multnomre la vortojn mon-eroj kaj mon-biletoj
- statuto estas ununombra en Esperanto
- Malsanoj kiel variolo, varicelo kaj morbilo kaj aliaj estas ununombraj en Esperanto
-tondilo estas ununombra en Esperanto
- Ferio estas en Esperanto unu libera tago. Se estas pli ol unu tago, oni diru ferioj aŭ uzu la vorton feriado.
- okulvitroj estas ĉiam plurnombra en Esperanto.