Vidi fonton por Tio, kion la Akademio de Esperanto diras: plena teksto de la deklaro

* reiru al la [[cxapitro 6-a]]
<hr>
<br>


OFICIALAJ INFORMOJ<br>
Numero 22 - 2013 10 10<br>
Rekomendo de la Akademio pri la uzo de propraj nomoj<br>

ENKONDUKO

1.1 Ekzistas kaj estas praktike uzataj la jenaj tri sistemoj por trakti la proprajn nomojn en Esperanto:<br>

a) Plena esperantigo, jam tradicie uzata por multaj gravaj geografiaj nomoj (ekzemple Afriko, Nov-Jorko, Bulonjo-cxe-Maro, Rejno, Himalajo) kaj por historie gravaj personoj (ekzemple Konfuceo, Julio Cezaro, Sxekspiro). Plene esperantigitan propran nomon karakterizas kelkaj nepraj trajtoj:

1) Gxia parola formo uzas nur la 28 Esperantajn sonojn, kiuj en gxia skriba formo estas reprezentataj de la respektivaj Esperantaj literoj;

2) La nomo havas la finajxon1 "-o" (kio estas nepra por cxiuj Esperantaj substantivoj).2

3) Cxe elparolo de la nomo oni sekvas la akcentajn regulojn de Esperanto.

Krome, en plenaj esperantigoj oni emas eviti sonkombinojn nekutimajn por Esperanto.

b) Parta esperantigo, kiun karakterizas la uzado de Esperantaj literoj prononcataj laux la reguloj de Esperanto, sed eventuale kun alia akcentado ol en Esperanta vorto (ekzemple Zamenhof, Gamal Abdel Naser kaj Ban Ki-mun).

c) Uzo de la originala skribo de la propra nomo (tradicie uzata nur se la originala nomo estas skribata per latinalfabetaj literoj, ekzemple Kálmán Kalocsay) aux iu pli-malpli akceptita sistemeca latinliterigo de la propraj nomoj, originale skribataj per alia skribosistemo (ekzemple cxinaj propraj nomoj en pinjina transskribo, kiel Dèng Xiăopíng).

1.2 Aldone, esperantigo (cxu plena aux parta) povas en tri malsamaj manieroj bazigxi sur alilingvaj versioj3 de la nomo:

a) Gxi povas bazigxi sur la origina prononco de la nomo, ekzemple Sxekspiro kaj Budapesxto.

b) Gxi povas bazigxi sur la origina skribo de la nomo, ekzemple Londono kaj Freuxdo.

c) Gxi povas bazigxi sur la origina signifo de la nomo, ekzemple Nigra Maro kaj Bonaero.
Ofte estas uzata kompromiso inter du aux tri el cxi tiuj esperantigo-manieroj, ekzemple Alzaco (bazita sur originaj skribo kaj prononco), Santiago de Cxilio (bazita sur originaj skribo kaj signifo) kaj Nov-Jorko(bazita sur originaj signifo kaj prononco).

LA AKADEMIO KONSTATAS, KE:

2.1 Cxiu el la tri sistemoj menciitaj sub 1.1 havas siajn proprajn relativajn avantagxojn kaj malavantagxojn:

a) Plena esperantigo pli bone konformas al la spirito de la lingvo, estas facile uzebla parole, ebligas tujan kaj klaran derivadon kaj estas egale oportuna rilate al cxiuj lingvoj kaj skribosistemoj. Tamen gxi povas malfaciligi la rekonon de la esperantigita propra nomo; krome, ne cxiam estas facile elekti la plej tauxgan plene Esperantan formon (ofte pri tio decidas nur la lingva tradicio).

b) Parta esperantigo ebligas facilan legon kaj elparolon de la nomo (se ne atenti pri la akcento, kies pozicio estas neniel indikita), sed manko de la Esperanta finajxo ne ebligas al la propra nomo igxi normala Esperanta vorto. Cxi tiu sistemo estas uzata precipe por la lingvoj kaj skribosistemoj, kiuj uzas alfabeton alian, ol la latinan (kaj ties variajxojn).

c) Uzo de la originalaj latinliteraj propraj nomoj ofte (sed ne cxiam) ebligas facilan rekonon de la koncerna vorto en la skriba formo (precipe por tiuj, kies gepatra lingvo uzas variajxon de la latina alfabeto), sed malebligas facilan derivadon kaj povas kauxzi multajn problemojn kaj miskomprenojn cxe la bezono pri gxia parola uzo.

2.2 Pro la supre prezentitaj konsideroj nun ne eblas rekomendi unu solan cxiam uzindan manieron trakti diversajn proprajn nomojn en Esperanto.

LA AKADEMIO REKOMENDAS:

3.1 Elektante kaj uzante iun el la prezentitaj sistemoj (depende de la bezonataj celoj en diversaj situacioj) oni cxiam konsideru kaj pesu la eventualajn avantagxojn kaj malavantagxojn, kiujn povas kauxzi la uzo de cxiu sistemo en cxiu konkreta okazo.

3.2 Indas plu flegi kaj subteni la kutimon plene esperantigi ofte uzatajn proprajn nomojn, precipe kiam temas pri:

a) Ofte bezonataj kaj menciataj aferoj (ekzemple la komputil-rilataj nomoj Vindozo, Linukso, Guglo).

b) La propraj nomoj vaste konataj (ekzemple grandaj urboj aux aliaj geografiajxoj; nomoj de eminentaj historiaj personoj, ekzemple Komenio, Voltero, Ejnsxtejno, Bahxo) aux cxiuj ajn nomoj, por kiuj oni bezonas la eblon de facila derivado (cxefe en scienco, ekzemple Galvano – galvanismo, Kosxio – kosxia vico).

c) La propraj nomoj ofte ripetataj en iu sama teksto (ekzemple la nomo de la cxefobjekto en iu granda informa teksto aux la nomoj de la cxefaj personoj de iu beletra verko; ekzemple sinjoro Tadeo).

3.3 Dum mankas gxenerale akceptitaj principoj pri esperantigo de diverslingvaj propraj nomoj, cxe eventuala esperantigo estas rekomendate sekvi la modelojn de la jam tradiciigxintaj ekzemploj: interalie, ne cxiam suficxas rekte transskribi la originalan elparolon per la Esperantaj literoj, aux simple kopii la skriban formon aldonante al gxi la finajxon "-o"; necesas zorgi, ke la rezulto estu ekvilibra rilate la prononcon, skribon, kaj lauxeble facilan rekoneblon. Traduki nomojn aux nompartojn eblas en cxiuj okazoj, kiam la nomo aux nomparto havas travideblan signifon en sia origina formo; tamen tia tradukado estas klare preferinda al prononca-skriba adapto nur kiam temas pri nomoj, kies diverslingvaj versioj similas inter si pli laux la signifo ol laux la prononco kaj skribo (kiel cxe Nigra Maro).

3.4 Krome, oni konsideru la fonetikajn apartajxojn de Esperanto: la esperantigo ne entenu silabe elparolendajn konsonantojn (kiel la "r" en Brno4), kaj prefere oni evitu nekutimajn sonkombinojn, precipe se por multaj Esperanto-parolantoj estas malfacile prononce distingi ilin de iuj pli kutimaj sonkombinoj (kiel la "rux" en Ruxando5 aux la "ngk" en Hongkongo6, kiujn multaj prononcus same kiel "ru" kaj "nk").

3.5 Kiam temas pri relative novaj aux malmulte konataj esperantigoj (tamen nepre bezonataj en iu konkreta okazo pro la supre prezentitaj konsideroj), oni lauxeble menciu la originalan formon de la nomo parenteze aux piednote por eviti miskomprenon.

3.6 La neesperantigitajn proprajn nomojn lauxeble akompanu prononc-indiko konforma al la jenaj postuloj:

a) La prononc-indiko estu prezentita tuj cxe la unua apero de la propra nomo inter rektaj aux rondaj krampoj per minusklaj literoj.

b) La prononc-indiko principe uzu nur la Esperantajn literojn (en la okazo de manko de gxusta 
Esperanta sono responda al la alilingva oni prezentu la plej proksiman Esperantan sonon, ecx se tiel oni nur proksimume transdonas la originalan prononcon kaj perdas iujn informojn).

c) Por indiki la akcenton oni prefere uzu la dekstran tipografian kornon super la akcentata vokalo (tio estas la modelo prezentita en la Fundamento), ekzemple [gastón varengjén]; en la okazoj, kiam gxia uzo prezentas malfacilajxon, oni prezentu la akcentatan vokalon majuskle (ekzemple [gastOn varengjEn]).

Rimarko 3.6.1. Kiam tio povas esti utila, precipe en fakaj aux enciklopediecaj tekstoj, oni povas libere prezenti diverslingvajn proprajn nomojn ankaux en la origina formo, ecx se ili uzas nelatinliteran skribon. Okaze de nelatinlitera skribo estas tamen dezirinde provizi ilin ankaux per latinlitera formo (plene aux parte esperantigita) aux per prononc-indiko.

Rimarko 3.6.2. En specialaj okazoj, kiam la prezento de gxusta prononco estas aparte grava, oni povas prezenti ankaux aliformajn prononc-indikojn (ekzemple per la uzo de la Internacia Fonetika Alfabeto aux iuj aldonaj tipografiaj signoj kaj rimedoj), tamen oni konsciu, ke la sola sistemo egale komprenebla por cxiuj esperantistoj estas la uzo de la Esperantaj literoj.

3.7 Cxiu esperantisto povas mem decidi kiuforme uzi sian nomon en la Esperanta medio. Sed oni konsciu, ke formo, kiu ne estas almenaux parte esperantigita, cxiam estos konsiderata kiel fremdajxo en Esperanta teksto kaj povas esti misprononcita aux iel misformita okaze de kopiado aux alia reuzo de tiu nomo.

4. Cxi tiu rekomendo plene anstatauxas la antauxajn Rekomendojn pri propraj nomoj de la Akademio de Esperanto de la jaro 1989 (el la Aktoj de la Akademio III, 1975 – 1991, Oficiala Bulteno de la Akademio de Esperanto, n-ro 11). Tiuj antauxaj rekomendoj do perdas sian statuson de validaj rekomendoj de la Akademio de Esperanto.

1 Notu ke kiam finajxo aldonigxas al iu vortobazo en Esperanto, tiu vortobazo cxiam devas havi almenaux unu silabon. Tial, ekzemple, oni konsideru la nomon Bo ne plena esperantigo, sed nur parta esperantigo.

2 Cxi tiu regulo ne validas por citajxecaj nomoj, ekzemple la nomo de la komedio Kiel placxas al vi de Sxekspiro. Sub cxi tiun fenomenon de citajxecaj nomoj oni ankaux klasigu la uzon de nesubstantivaj Esperantaj vortoj kiel propraj nomoj, ekzemple la nomojn Amplifiki kaj Kore de Esperantaj muzikgrupoj. Tiaj citajxecaj nomoj ecx povas enteni skribsignojn kutime ne renkontatajn ene de vortoj; ekzemplo estas la krisigno en la nomo lernu!.

3 La esperantigo povas bazigxi ne nur sur la origina lingvo de la nomo aux (cxe geografiaj nomoj) sur la lingvo parolata en la nomata loko, sed sur diverslingvaj formoj: ekzemple, la Esperanta nomo Kopenhago de la dana cxefurbo bazigxas ne sur gxia dana nomo København [kebmháuxn], sed sur gxiaj nomoj en multaj aliaj euxropaj lingvoj.

4 Preferinda povus esti la formo Bruno laux la germana kaj latina nomoj de tiu urbo (temas pri la dua plej granda urbo de Cxehxujo).

5 Preferinda estas la formo Ruando (temas pri la afrika sxtato).

6 Preferinda estas la formo Honkongo (temas pri speciala administra parto de Cxinujo).

Kromdeklaro pri la nomoj Zamenhof kaj Vasxington

La Akademio de Esperanto, lige kun sia esploro pri la skribado de diversgrade esperantigitaj propraj nomoj, rekonsideris rimarkon IV en la Oka Oficiala Aldono al la Universala Vortaro. La rimarko aperis en sekcio I(B) de la Aldono:
“B) 2 propraj nomoj<br>
Pauxl/o<br>
Zamenhof

RIM.IV. La nomo Zamenhof komence estis uzata kun apostrofo (ekzemple en la “Unua Libro”); en la Fundamento (fine de la Antauxparolo) gxi aperas sen apostrofo, tiel same kiel la virnomo Vasxington (12, 19). Dume oni trovas en la U.V., cxe an/, la urbonomon Nov-Jork sen apostrofo, sed en la ekzercaro (37, L. 1) trovigxas Nov-Jorko, kie ne povas temi pri preseraro. Fakte temas pri neesprimita licenco al la 16a Regulo pri apostrofado de substantivoj, licenco, laux kiu cxe propraj nomoj povas esti forlasata ne nur la finajxo de l’ substantivo, sed ankaux la apostrofo mem.”<br>
(Fonto: Aktoj de la Akademio II, 1968-1974, p. 12.)

La Akademio cxi-pere nuligas tiun licencan interpreton de la apero de senapostrofaj Zamenhof kaj Vasxington en la Fundamento kaj konstatas, ke tiuj nomformoj estas rigardendaj kiel nur parte esperantigitaj.

La estraro de la Akademio de Esperanto kaj la direktoro de la Sekcio pri Prononco: Christer Kiselman, prezidanto; Brian Moon, vicprezidanto; Probal Dasgupta, vicprezidanto kaj direktoro de la Sekcio pri Prononco; Renato Corsetti, sekretario.